Tkanje ćilima ima stogodišnju tradiciju u mestu Stapar kod Sombora. Staparski ćilim nastao je u 18. veku u okviru domaće radinosti i izrađivao se od vune i kudelje. Ćilimarstvo je tada bilo razvijeno jer su se ćilimima opremale kuće i lako se mogao prodati na tržištu. Ručno rađeni staparski ćilim nalazio se u svakoj kući i bio je prepoznatljiv na teritoriji Vojvodine. Danas predstavlja nematerijalno kulturno nasleđe Srbije (zaštićen je od 2016. godine).
Staparski ćilim se tka na horizontalnom razboju, klečanom tehnikom. Klečana tehnika znači preplitanje niti potke sa nitima osnove tako da je ćilim sa dva lica, ne postoji naličje kao i kod pirotskog ćilima koji se tka na vertikalnom razboju.
Po čemu je prepoznatljiv staparski ćilim?
- Po motivima ruže
- Šare su motivi cveća
- Nema rese
- Radi se na horizontalnom razboju
- Tehnika izrade – klečana
- U početku rađen iz delova koji su se spajali
- Izrađivan od kudelje i vune
Na samom početku staparski ćilimi su imali geometrijske šare slične šarama na pirotskim ćilimima.
Kasnije pod uticajem floralnih motiva iz Austrougarske na staparskim ćilimima pojavljuje se cveće i motiv ruže koji vremenom postaje dominantan i prepoznatljiv za staparski ćilim.
Veličina u kojoj se tkaju staparski ćilimi najčešće je 2×2 metra. S obzirom da su razboji bili ograničene širine ćilimi su se tkali iz više delova, najčešće dva i onda ušivanjem spajali. Najčešće su se tkali u paru zato što su bili mali pa su se u jednoj prostoriji morala koristiti dva.
Za izložbu u Pešti 1885. godine pripremane su rukotvorine. Pripreme je vodila Savka Subotić koja naručuje da se izradi široki razboj da se ćilim može tkati iz jednog dela i na horizontalnom razboju. Želela je da se na izložbi predstavi veliki ćilim izrađen iz jednog dela. Uspela je u tome i od tada počinje proizvodnja širokih razboja.
Sa uvođenjem širokog razboja u upotrebu staparski ćilimi postaju poznati a Stapar postaje najpoznatije mesto za izradu ćilima u Bačkoj. Najviše ćilima proizvedeno je od 1900. do 1910. godine. Bili su izuzetno kvalitetni i vredeli mnogo.
Zašto je prestalo tkanje staparskog ćilima i kada?
Ulaskom u period socijalizma i pojavom sintetičkih industrijski rađenih tepiha ručno tkanje ćilima u Staparu vremenom je potpuno zamrlo.
Od 2015. godine održava se Tkačka kolonija Stapar i predstavlja očuvanje starog načina tkanja i posebnih motiva u mestu u kome se proizvodilo mnogo ćilima. Sa osnivanjem kolonije počela je obnova tkanja motiva staparskog ćilima.
‘’Staparska ruža’’ naziv je udruženja žena iz ovog mesta koje neguje tkanje ali i druge oblike starih zanata ili domaće radinosti. Osnovano je 2016. godine a predsednica je Mira Kovačev.
Mali ćilim kao suvenir
Mali ćilim 10×15 cm sa motivom staparske ruže na sredini kupila sam kao suvenir za moju kolekciju ručno rađenog tekstila. Ovo je poseban proizvod koji su uradile vešte ruke tkalje. Mogu ga uramiti kao sliku i biće odličan ukras na zidu koji će me podsećati na sve vredne žene u prošlosti koje su ručno stvarale prelepe radove od tekstila.
Da li ovaj mini ćilim veličine 10×15 cm može biti suvenir koji će turisti rado poneti sa sobom? Da. Originalan je, prepoznatljiv za teritoriju Vojvodine (bliže Somborsku regiju), rađen je ručno, od prirodnih materijala – vune, lak za poneti…
