Home Archives
Monthly Archives

August 2023

Vodopad Ripaljka

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Vodopad Ripaljka nalazi se u klisuri reke Gradišnice na planini Ozren kod Sokobanje. U junu nakon obilnih kiša bila sam kod vodopada koji je, zbog velike količine vode, pokazao svoju lepotu u punom sjaju. Tokom sušnih leta i jeseni vodopad nestane jer reka Gradišnica presuši.

Vodopad se nalazi na nadmorskoj visini od 420 metara. Silazak do vodopada kroz šumu je uređen, na delovima veoma strm. Na samom početku staze čulo se tutnjanje vode sa vodopada kako odjekuje kroz šumu planine Ozren.

Pre glavnog vodopada jedna rečica se atraktivno sa mnogo vode spušta do reke Gradišnice. Ona je napravila prelepe slapove spuštajući se preko kamenja. Donela je mnogo vode koja se malo nizvodno još atraktivnije i glasno u obliku vodopada Ripaljka spušta sa visine od desetak metara i odlazi dalje. Pojavljuju se različiti podaci o visini vodopada 11, 14 i čak 17 metara.

Vodopad Velika Ripaljka, planina OzrenPadanje vode sa te visine stvara veliku buku koja dodatno pojačava celokupan doživljaj. Kapljice vode prilikom pada raspršavaju se u blagu izmaglicu koja se formira oko vodopada. Prijatan je osećaj kada kapljice padaju po licu, kao da padaju male meke snežne pahulje.

Pored velikog vodopada postoji i mali vodopad izvan kanjona kod samog izvora reke koji je takođe lep. Sve zajedno: izvor, tok i klisura reke Gradašnice, vidopadi Velika i Mala Ripaljka čine Spomenik prirode Ripaljka koji je zaštićen zakonom.

U blizini Specijalne bolnice za plućne bolesti Ozren nalazi se park – izletište. U blizini jezerceta reka Gradišnica pravi zanimljiv slap Mala Ripaljka, koji obogaćuje ceo park.

Vodopad Mala Ripaljka, planina OzrenJoš 11.04.1949. godine država FNRJ – odnosno Zavod za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti NR Srbije država je stavila pod zaštitu vodopade Velika i Mala Ripaljka na rečici Gradišnici. To je prvo prirodno dobro stavljeno pod zaštitu države.

Taj datum, 11.  april, određen je kao Dan zaštite prirode u Republici Srbiji.

Tozluci

Tozluci

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Na izložbi ’’Nasleđe’’ u Etnografskom muzeju izloženi su zanimljivi predmeti jarke narandžaste boje. Liče na čarape a nisu čarape, zovu se tozluci. Grejači za noge, od kolena do gležnja. Imaju praktičnu ulogu kada je hladno vreme. Ovaj par koji je izložen imao je i dekorativnu stranu, jake pozitivne boje sigurno su blistale u snegu.

Tozluci su muške narodne nošnje, retki su krajevi gde su izrađivani i za žene a gde jesu bili su drugačiji nego ovi za muškarce. Napravljeni su od sukna, čoje i gajtana (crvenih, žutih i crnih), i druga kombinacija boja gajtana: bela, žuta i crvena.

TozluciTalasaste linije u gornjem i srednjem delu predstavljaju poseban ukras ali i dinamiku. Zakopčavaju se u donjem delu a taj deo je iznutra obložen čojom.

Deo odeće koji se koristio u Srbiji u 19. veku. Ukrašavaju i štite noge od kolena do članaka. Sa jedne strane ukrašeni su šarama. Poznati su i pod imenom kamašne.

Na fotografiji su tozluci iz Severne Makedonije, sa početka 19. veka iz etnografske kolekcije slikarke Nadežde Petrović koja je prikazana na izložbi ’’Nasleđe’’ u Etnografskom muzeju u Beogradu.

Pregača

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Pregača je deo narodne nošnje u Srbiji i u nekoliko drugih država na Balkanu. Uglavnom je bila tkana od vune, mali procenat se izrađivao od pamučnog platna. Pregača se nosila preko haljine opasivanjem i vezivanjem u struku. Ukrašavane su prilikom tkanja raznobojnim linijama i motivima ili su dodatno vezeni detalji. Često su sa strane dodavane crne rese od vunice ili čipka.

Pregača kao komad odeće bila je veoma praktična, služila je za zaštitu odeće ali je istovremeno imala i dekorativnu ulogu.

Prve izrađene pregače bile su pravougaonog oblika tkane pa preko ukrašavane vezenjem nitima bojene vune. Žene su imale pregače za svakodnevnu upotrebu i za svečane prilike. Pregačama koje su koristile svakodnevno prilikom tkanja dodavane su vodoravne šare od niti drugih boja.

Za svečane prilike tkane su od tanje vune a ponekad i dodavanjem pamuka. Rombovi i ornamenti sa pirotskih ćilima česti su ukrasi koji su tkanjem bili na pregačama. Vezenjem su se najčešće dodavali raznobojni cvetovi i drugi floralni motivi.

Pregače iz etno kolekcije Nadežde PetrovićU drugoj polovini 19. veka gradske žene počinju da nose pamučne kecelje ukrašene ornamentima u boji dok u selima žene nose ručno rađene pregače od vune. Sve više se koristi pliš za izradu kecelja jer je kao materijal pogodan za dodavanje ukrasa vezom i zlatovezom.

Sredinom 20. veka pregače se više ne nose masovno. Praktičnu ulogu pregače zamenila je kecelja koja se izrađivala od pamučnih i drugih materijala i najviše su je nosile domaćice.

Danas se kecelja, kao zaštitni predmet, koristi u mnogim zanimanjima kao deo uniforme (mesari, kelneri, kuvari, pekari, sobarice…). Nose je i muškarci i žene. Imaju savremeni dizajn i najčešće imaju štampan logo firme.

Na izložbi ’’Nasleđe – etnografska kolekcija Nadežde Petrović’’ nalazi se nekoliko izuzetno lepih pregača koje datiraju iz 19. veka. Većinom su to pregače koje je slikarka prikupila iz Srbije i Severne Makedonije. Fotografije su napravljene na ovoj izložbi.