Nekada je Vršac bio obavijen nitima svile jer je svilarstvo bila najznačajnija privredna grana odmah iza vinogradarstva. Danas možete probati izuzetna vina iz vršačkih vinograda ali nećete nigde imati prilike da vidite svilene niti koje su nastajale u Vršcu. Gajenje svilene bube i proizvodnja svile potpuno su unušteni oko 1855. godine kada je izgrađen državni put koji je omogućio lakši plasman vina. Dudovi koji su bili posađeni povađeni su a na njihovo mesto posađeni su čokoti vinove loze.
Eva Hercog – nagrade za svilu
Eva Hercog, vlasnica zavoda za svilu u Vršcu, na izložbama u Evropi nagrađena je sa nekoliko medalja za sirovu svilu:
- Beč 1845. godine – srebrna medalja,
- Budimpešta 1864. zlatna medalja Mađarskog udruženja zanatlija. To je jedina činjenica koju sam potvrdila u Gradskom muzeju u Vršcu.
- London 1851. zlatna medalja na prvoj svetskoj izložbi. Ovaj podatak je prema pisanju Feliksa Milekera, hroničara Vršca, ne postoji materijalni dokaz.
Kako je počela proizvodnju svile? Zajedno sa mužem Jozefom Hercogom vodila je Zavod za proizvodnju svile, imali su svoje dudare i učestvovali su na izložbama širom Evrope. Njihova svila često je ocenjivana kao kvalitetna i bila je nagrađivana.
Jozef Hercog je bio osnivač Apoteke na stepenicama. To je najstarija apoteka u Vršcu i danas je deo Gradskog muzeja.
Vršac – centar svilarstva
Apoteka na stepenicama i Gradski muzej u Vršcu
Vršac je u 19. veku, pored Pančeva i Novog Sada, bio jedan od centara svilarstva. Poznato je da je ovde radio veliki broj zavoda za otkupljivanje i odmotavanje kokona.
Istoričar Feliks Mileker je zapisao da su se Nemci od 1728. godine prvi počeli baviti svilarstvom, da je austrijski grof Merci, vojni zapovednik ‘’provincije Banat’’, pretio smrtnom kaznom ako bi neko posekao beli dud. Planska sadnja belog duda, čijim lišćem se hrani svilena buba, počela je 1733. godine zahvaljujući ovom grofu. Marija Terezija je insistirala na masovnom sađenju stabala belog duda.
Procvat svilarstva u Vršcu desio se u trenutku kada je stanovništvo besplatno dobijalo jajašca svilene bube. Uzgojem svilene bube bavilo se uglavnom siromašno stanovništvo a ovo je za njih bio veliki podsticaj.
Teren u Vršcu bio je pogodan za svilarstvo i sa izgradnjom prve svilare (u blizini današnjeg Vladičanskog dvora) čiju izgradnju je naredila vladarka Austrougarske Marija Terezija i uz pomoć države koja je otkupljivala svu proizvedenu svilu svilarstvo je doživelo ekspanziju. Otvarale su se nove svilare i privatni zavodi. Oko 1855. razvoj svilarstva je naglo stao.
Zašto je svilarstvo u Vršcu doživelo krah kada je bilo najrazvijenije?
Odgovor je: zbog vina!
Svilarstvo je bilo razvijeno paralelno sa vinogradarstvom a kada je otvoren novi put koji je olakšao plasman vina tada je svilarstvo napušteno jer je zarada od proizvodnje vina bila mnogo veća. Sa gašenjem svilarstva svi su se preorijentisali na vinogradarstvo koje je aktuelno i danas dok je svilarstvo potpuno zaboravljeno.
Tokom boravka u Vršcu nigde nema naznaka ni pomena, ni obeležja da se u ovom gradu u 19. veku proizvodila svila. Ipak svedoka ima a to je drvored belih dudova na putu od Vršca ka Beloj Crkvi u dužini od 15-ak kilometara. Opstali u da bi štitili put od jakih vetrova ali i da podsećaju da se ne zaboravi da je nekada u prošlosti gajenje svilene bube i proizvodnja sirove svile na teritoriji Vršca bila veoma uspešna.
Još jedan podatak vezan za svilu koji sam našla u Gradskom muzeju: ’’Plakati za pozorište štampani su na svili i po tome su bili jedinstveni.’’
