Home Author
Author

Draganka Mijic

Slikam na svili i pišem tekstove za blog Putem niti. Povezala sam niti sa slikanjem na svili, putovanjima i mestima koja su važna za ručni rad i stvaranje na tekstilu.

Pozitivne boje na svili

Boje u kamenu

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Prirodno obojeno kamenje na Zlatiboru kao da ima dušu. Tako sam ga doživela jednog septembra na blagom podnevnom suncu dok je bacalo svoje svetlucave iskre u okolinu. Bila sam zapanjena sa mnoštvom nijansi boja koje su se prožimale kroz kamenje.

Plavičaste, zelenkaste, ljubičaste, roze, žućkaste i niz drugih nijansi presijavaju se preko kamenja pored puta.

Krug boja na svili

Isti dan sam ga naslikala na svili. Boje su ’’vrištale’’ i šarenilo se raspršilo, takav je moj utisak: pozitivan, osećajan i duboko obojen bojama koje je priroda dodala.

Roze i bordo, žuta i zelena, nekoliko nijansi plave pojačala sam na svili. Znala sam još dole na putu da ću na svilu staviti jake boje da mi maksimalno izraze lepotu kamenja koje sam videla.

Kamenje u boji sa Zlatibora

Skupljala sam sitne komade kamenja pored jednog novog skoro nasutog puta. Sa strane gde su stene ostao je niz u bojama sve do dela gde je trava sa tankim slojem zemlje.

Pored većine puteva na Zlatiboru mogu se videti različite vrste kamenja prošaranog različitim bojama.

Sokobanja – staze zdravlja u čistoj prirodi i izvori lekovite vode

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Čista priroda i lekovite vode

Sokobanja je smeštena u kotlini reke Moravice, na padinama planine Ozren. Sa svih strana okružena je planinama: Ozren, Devica, Rtanj, Bukovik, Krstatac i Slemen. Predstavlja idealno mesto za rekreaciju i odmor sa obiljem čistog vazduha.

U banji ima šest izvora termomineralne vode, temperatura vode je od 28 do 45 °C. Prva ispitivanja kvaliteta termalnih voda iz Sokobanje obavljena su 1834. godine u Beču a po nalogu kneza Miloša Obrenovića. Nekoliko godina kasnije počeli su da dolaze prvi gosti koji su bili upućeni na lečenje.

Prilikom prvog dolaska u Sokobanju odmah sam krenula u šetnju i lociranje tačaka za fotografisanje. U Turističkoj organizaciji uzela sam promotivni materijal koji je lepo urađen: brošuru u boji odštampanu na kvalitetnom papiru, mapu banje, kalendar manifestacija, katalog seoskih turističkih domaćinstava…

Informisala sam se za moguće izlete u široj okolini banje, posebno me interesuje odlazak do Rtnja, saznala sam da postoji kombi prevoz do podnožja Rtnja ali i do drugih izletišta: Očno, Kalinovica, Sesalačke pećine, izvora Moravice, manastira Sv. Roman, banje Jošanice…

Sokobanja, izletište Borići

Izletište Borići

Istog dana u kasnim popodnevnim satima krenula sam u šetnju do najbližeg izletišta koje se zove ’’Borići’’. U pešačenju do izletišta nailazim na izvor jednostavnog imena ’’Vrelo’’, dalje uz blagi uspon kroz borovu šumu dolazim do cilja.

Miris borova tera me da duboko udahnem oplemenjeni vazduh.

Iz brošure saznajem da je prostor oko Vrela početkom 20. veka bio uređen i da se tu nalazila ’’Kantina’’ u kojoj su se okupljale poznate i bogate ličnosti. Tada je taj prostor bio poznat kao najlepši u banji. Da bi bio još atraktivniji oko Vrela je zasađen park sa borovima i nazvan – Borići.

Danas uživam u ovom parku sa visokim borovima a naziv Borići podseća na vreme kada je park nastao. U parku postoji deo namenjen deci nazvan park avantura.

Prolazim kroz park i nastavljam šetnju malo dalje putem kojim se ide na Ozren i izletišta Očno i Kalinovica. Na trećem kilometru zastajem, fotografišem planinu Rtanj u daljini, odmaram malo i vraćam se u banju. Prvi utisak je da ću u banji provesti sedam zanimljivih dana i da ću imati mnogo prostora za šetanje.

Planina Rtanj u daljini

Planina Ozren - Pešačenje do vodopada Ripaljka i Ozrenskih livada

Klima u Sokobanji je umereno kontinentalna sa oštrim zimama i toplim letima i jesenima. Za oporavak organizma i oslobađanje od stresa doprinose lagane šetnje po stazama u samoj banji i okolnim planinama. Vazduh je čist i obogaćen delovanjem ruže vetrova, zajedno podsticajno i lekovito utiču na svaki organizam.

Od nekoliko planina koje okružuju Sokobanju izdvajam Ozren, na čijim padinama se banja i nalazi, jer je pogodna za oporavak i prevenciju oboljenja – klimatsko lečilište. Ozren je najšumovitija planina u Srbiji i predstavlja nepresušni izvor čistog vazduha i negativnh jona, pet kilometara je udaljen od Sokobanje.

Pored Ozrena postoji još desetak izletišta do kojih se može stići iz banje pešačkim ili biciklističkim stazama. Neka od izletišta su: Lepterija, vidikovac Popovica, tvrđava Sokograd, Očno, Kalinovica, banja Jošanica, Izvor Moravice, planina Rtanj…

Izletište ‘’Ozren’’ je veliki park sa sportskim terenima, malim jezerom i vodopadom Mala Ripaljka. U blizini je i veliki vodopad Ripaljka zakonom zaštićen kao spomenik prirode. Vodopad je na reci Gradašnici, jedan od najviših u Srbiji.

Od velikog vodopada Ripaljka šetala sam uzbrdo do Ozrenskih livada na kojima raste više od 20 zaštićenih biljaka. Bilo je to pravo uživanje. Sve vreme sam se kretala u prirodi, put je vijugao kroz livade i šume, cvrkut ptica i zelenilo je na sve strane delovilai su opuštajuće na ceo organizam.

Nekoliko kilometara dalje od livada na Ozrenu su izletišta Očno i Kalinovica na 650 metara nadmorske visine. Pored bolnice Očno je livada na kojoj deluje ruža vetrova i ima mnogo ozona koji blagotvorno deluju na oči. Oko 200 metara od livade je izvor Kalinovica i istoimeno izletište.

Planina Ozren kod Sokobanje, jezerce na izletištu

Staze zdravlja

Posebna staza ‘’Staza zdravlja’’ okružena četinarima dužine 1800 metara je na oko 400 metara nadmorske visine, nalazi se pored Specijalne bolnice u Sokobanji, osmišljena je od strane lekara i na njoj se pod nadzorom oporavljaju pacijenti koji se leče u bolnici.

Zdravi mogu ovu stazu iskoristiti u rekreativne svrhe jer se nalazi baš na mestu ruže vetrova i povoljno deluje na disajne organe, cirkulaciju, koštano zglobni sistem, popravlja raspoloženje i smanjuje stres…

Sokobanja se nalazi u dolini kojom stalno struji vetar – ruža vetrova. Zato je važna za lečenje respiratornih bolesti, šetnje stazama kroz šumu lekovito deluju na sve posetioce. Ko nije bolestan banja je idealna za rekreaciju i duge šetnje.

Ističem dve uređene i obeležene pešačke staze pogodne za ljude sa prosečnom kondicijom: staza „Lepterija–Sokograd“ i staza „Popovica“.

Staza zdravlja pored Specijalne bolnice u Sokobanji

Šetnja do Lepterije

Lepterija je izletište udaljeno oko dva kilometra od Sokobanje. Oko pola kilometra je još do Sokograda. Do Lepterije se može doći pešice jednim putem preko parka Banjica, zatim stazom kroz šumu i prelaskom mosta na Moravici (sa ove strane reke se nalazi prirodni fenomen „Bogorodica u steni“). Drugi put je asfaltni sa koga se može prići crkvi Rođenja Presvete Bogorodice koja je u blizini izletišta. U blizini je, pored reke, restoran ‘’Pećina’’.

Tokom letnjeg boravka u banji jednog jutra oko osam sati krećem ka Sokogradu. Zbog kiše koja je noću padala nisam sigurna da ću moći proći do grada ali idem bar do Lepterije. Stigla sam asfaltnim putem ali Moravica je nabujala i dalje nismo mogli proći jer se jedan deo puta ide koritom reke.

Odlučujem da se vratim drugom stranom reke prema Sokobanji. Stižem do skretanja za izletište Popovica, penjem se na visinu sa koje se pogled sudara sa svim nijansama zelene na okolnoj planini. Šetnju do Popovice ostavljam za drugi dan.

Sve vreme čujem Moravicu koja je brza i glasna. Posmatram prirodu koja deluje tako moćno. Sva je u znaku zelene boje.

Park Banjica i šetnja do Popovice

Park ’’Banjica’’ nalazi se pored reke Moravica i kupatila ’’Banjica’’ i vodi do plaže Župan. Prijatno je mesto za šetnju uz žubor reke. Ima mnogo različitog drveća, skulptura od drveta…

Prolazim kroz park, prelazim pešački most na reci i ulazim u šumu kroz koju vodi široka pešačka staza. Kada se izađe iz šume staza koja se penje uzbrdo vodi do izletišta Popovica (oko dva kilometra) a ona koja nastavlja pravo vodi do Lepterije. Mnogo je lepša ova koja se penje uzbrdo jer sa visine omogućava divan pogled na Sokobanju.

Sa vrha Popovica pruža se predivan pogled na Sokograd koji se vazdušnom linijom nalazi tako blizu.

Sokograd

Sokograd je danas mesto u kome se može samo održati čas istorije. Podignut je na steni i zato nema pravilne osnove, tokom postojanja služio je mnogim osvajačima koji su ga uništavali i obnavljali. Sastojao se od Gornjeg i Donjeg grada. Vodu je obezbeđivao skupljanjem kišnice u cisternu.

Do zidina Sokograda može se doći iz Sokobanje, preko Lepterije i koritom Moravice.

Park u centru banje i kupatilo Amam

Amam - kupatilo u Sokobanji

Godine 1880. počela je gradnja ovog parka, posađeno je drveće: platani pored amama, lipe duž šetališta koje u junu zamirišu centar banje, kesten, brest… Park dodatno obogaćuju: fontane i drvene skulpture, spomenik narodnom heroju rođenom u banji, Vrelski potok koji protiče kroz park…

Drveće je danas veoma, veoma visoko i svojim raskošnim krošnjama pravi izuzetno prijatnu hladovinu u vrelim letnjim danima. Uvek je pun gostiju koji se nakon dugih šetnji u njemu odmaraju i razgovaraju.

Rimljani su u Sokobanji sagradili terme – kupatila i iskoristili termomineralne izvore u poboljšenje zdravlja i lečenje. Lekovite vode sa izvora u Sokobanji pomažu kod sledećih oboljenja: oboljenja kostiju, disajnih organa, povišenog krvnog pritiska, oboljenja očiju, nerava…

Kupatilo ‘’Amam’’ je iz turskog doba i to je jedino tursko kupatilo u Srbiji koje i danas radi. Sagrađeno je u 15. veku na temeljima rimskih termi. U 19. veku obnovljeno je po zahtevu kneza Miloša Obrenovića tada je nazvano Miloševo kupatilo. Poslednji put je obnovljeno 2005. godine.

U parku se nalazi više skulptura od drveta (ima ih i na glavnom šetalištu) koje me asociraju na park u Bukovičkoj banji sa mnoštvom mermernih skulptura.

Zavičajni muzej

Zavičajni muzej u Sokobanji nalazi se u velikoj kući koja je građena kao gradska kuća moravske arhitekture. Bila je to kuća pisca Stojana Živadinovića. Muzej je opremljen veoma skromno, nema širih informacija o eksponatima…

U muzeju se kao najlepša ističe etnološka zbirka koja se sastoji od razboja za tkanje i mnoštva pratećih alatki koje su služile za obradu vune, od sirove vune do niti spremnih za tkanje.

Pored razboja u muzeju su izložene dve različite ženske nošnje ukrašene ručnim vezom i komplet muška i ženska nošnja sa vezenim svadbenim peškirom.

U jednoj prostoriji je niz predmeta koji su se koristili u životu jedne porodice u prošlosti, prikaz kako je izgledalo ognjište u kući, predmeti za svakodnevnu upotrebu, posuđe…

U drugoj prostoriji je arheološka zbirka delova keramike, novca, sitnih predmeta iz srednjeg veka.

Pisci koji su obožavali Sokobanju

Početkom 20. veka u banji su često boravili pisci: Branislav Nušić, Ivo Andrić, Isidora Sekulić, Stevan Sremac, Meša Selimović…

Isidora Sekulić je o Sokobanji napisala: ’’Srce u Sokobanji ne tuče, ne lupa, nego se ljuljuška’’.  Spomen-bista književnice nalazi se ispred banjske biblioteke.

Bista Isidore Sekulić ispred biblioteke u Sokobanji

Stevan Sremac je 1906. godine umro u banji, na kući u kojoj je živeo postoji spomen-tabla.

Zanimljivo je da je Ivo Andrić često boravio u Sokobanji i uvek je odsedao u hotelu ‘’Moravica’’, čak i u istom apartmanu, broj 114. Apartman 114 je danas mali muzej posvećen velikom piscu dobitniku Nobelove nagrade 1961. godine.

’’Stazama Ive Andrića u Sokobanji’’ je zanimljiva akcija koju je realizovala Turistička organizacija tako što je postavila plave table po banji i okolini na mestima koje je pisac voleo i koje je rado posećivao.

Planine Rtanj, Ozren i Devica sa svojim stazama su šira okolina Sokobanje kojima je pisac često šetao i danas su atraktivne za šetnju.

Preporučujem da probate ovaj izazov i da obiđete barem neke od tačaka u Sokobanji koje je voleo Ivo Andrić.

U toplim letnjim mesecima svi najviše vole mesta gde mogu da se kupaju, u Sokobanji je veliki Akva park ’’Podina’’ prvi izbor a zatim nekoliko plaža koje se nalaze na obali Moravice od parka Banjica do Lepterije.

Danas je Sokobanja jedna od najposećenijih banja u Srbiji, biraju je posetioci kojima je primarni zdravstveni razlog dolaska i oni koji dolaze radi odmora i rekreacije. Po posećenosti turista nalazi se odmah iza Vrnjačke banje koja godinama unazad ima najveći broj gostiju.

Most ljubavi u Vrnjackoj banji

‘’Most ljubavi ‘’ – Vrnjačka banja

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Stotine i hiljade katanaca sa ispisanim imenima parova odoleva vremenu i čuva zaključane ljubavi na malenom mostu u Vrnjačkoj banji. Da li su sve ljubavi sačuvane znaju samo oni koji su ostavili katance, ostali kada pređu preko mosta dive se upornosti mladih da sa entuzijazmom zaključavaju katance. Daju svoj doprinos da se ovo mesto pamti po ljubavi a ne po onom što je kasnije usledilo.

Pesma Desanke Maksimović ‘’Molitva za ljubav’’ je pesma o Nadi i Relji.

Legenda kaže da su se Nada i Relja sastajali na ovom mostu i tu zakleli na ljubav za ceo život. Prvi svetski rat uticao je na njihovu ljubav. Relja je otišao u rat, stigao do fronta u Grčkoj i na tom putu se zaljubio u Grkinju i raskinuo veridbu sa Nadom. Ona raskid nikada nije prebolela i mlada je umrla od tuge.

Kasnije su mladi parovi u znak večne ljubavi počeli na most da kače katance sa njihovim imenima, ključ su bacali u vodu da njihova ljubav zauvek ostane jaka i zaključana.

Molitva za ljubav, pesma Desanke Maksimovic

Manifestacija ‘’Na Desankin dan’’

Svake godine 16. maja na dan rođenja pesnikinje Desanke Maksimović u Vrnjačkoj banji održava se manifestacija ‘’Na Desankin dan’’. Mesto na kome se održava ova manifestacija je ‘’Most ljubavi’’ zato što je bio inspiracija za njenu pesmu ‘’Molitva za ljubav’’. Prisustvuju pesnici i ljubitelji njenih dela a organizuje Turistička organizacija Vrnjačke banje.

Skulptura Olge Jevrić u Čačku

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Skulptura Olge Jevrić ‘’Raspon u tenziji’’, nastala 1996. godine, postavljena je pored Zapadne Morave u Čačku (na platou Gradskog bedema kod pešačkog mosta).

Impozantna je.

Jedinstven rad vajarke velikih dimenzija (320x450x300 cm) izgleda tako moćno kada je postavljen u otvoren prostor.

Napravljena je od cementa, feroksida i gvožđa.

Originalne dimenzije skulpture su: 22x37x20 cm i nalazi se u Legatu Olge Jevrić – Umetnička zbirka SANU.

Inovacija i apstrakcija

U drugoj polovini 20. veka svojim stvaralaštvom i delima ostavila je trag u srpskoj i evropskoj modernoj umetnosti. Na Venecijanskom bijenalu 1958. godine predstavila je svoje radove, bila je prva žena – umetnica koja je predstavljena u paviljonu Jugoslavije. Nastup na ovoj izložbi omogućio joj je ulaznicu na ‘’evropsku scenu skulptura’’.

Danas se njena dela nalaze u većini velikih muzeja u Srbiji i u muzejima širom Evrope. Zahvaljujući hrabrosti koju je imala da dela izvodi u apstraktnom obliku, raskošnom talentu i velikom radu našla se među najznačajnijim ženama vajarima u 20. veku.

Olga Jevrić je nekoliko skulptura uradila da bi mogle biti izvedene i postavljene: na trgovima, u parkovima, ispred važnih institucija… Za života nijedno njeno delo nije postavljeno u javnom prostoru.

Original mala skulptura ''Raspon u tenziji'' Olga Jevrić

‘’Raspon u tenziji’’ je prva njena skulptura koja je ‘’dobila slobodu i moć’’ da javno, svima prezentuje rad veliki umetnice. Postavljena je krajem 2023. godine u godini kada je Čačak bio ‘’Prestonica kulture Srbije’’.

Istovremeno, tokom cele 2023. godine u Srbiji je obeležavan jubilej – 150 godina od rođenja velike slikarke Nadežde Petrović. U Čačku su se prošle godine odužili dvema talentovanim i velikim umetnicama, Nadeždi koja je rođena u Čačku i Olgi koja je Čačak izabrala za mesto u kome će javno biti postavljena njena skulptura.

Ovo umetničko delo velikog formata koje se sada nalazi u blizini reke Zapadna Morava obogatilo je prostor kojim šetaju građani Čačka.

Postavljanje skulpture organizovala je Umetnička galerija ‘’Nadežda Petrović’’ iz Čačka.

Olga Jevrić je bila uspešna umetnica, član SANU – prva žena vajar koja je postala član ove institucije, koja je u svom radu ili tokom rada eksperimentisala sa novim materijalima.

Inovacija u upotrebi materijala

Feroksid i gvožđe bili su posebni materijali sa kojima je stvarala apstraktna dela koja su izražavala njen poseban likovni jezik, inovativan za grad i zemlju u kojoj je stvarala.

Prema originalnom delu manjih dimenzija skulptura je izrađena 2023.  godine u Smederevu u Radionici skulptura ‘’Kuzman’’.

Šipke od gvožđa povezuju dve celine i drže ih u ravnoteži. Uspravna dva elementa pravougaonog oblika na prvi pogled izgledaju nestabilno, asociraju na drveće u prirodi koje se naslanja jedno na drugo i međusobno potpomaže.

Drugi deo skulpture asocira me na palo, posečeno drveće koje je slučajno naslonjeno jedno na drugo. Ovaj deo skulpture je stabilan, jedno deblo položeno na zemlju drugo preko njega naslonjeno ukoso, daje mi utisak stabilnosti iako su manje veličine.

Metalne šipke koje povezuju ova dva dela skulpture i čine je celinom daju moć skulpturi. Kao da služe da uspravne delove pridržavaju da ne padnu (mnogo skulptura Olge Jevrić napravljene su ovako, pojedini delovi izgledaju da su u nemogućoj poziciji i da će da padnu svakog časa a šipke vizuelno kod nas izazivaju divljenje jer drže celinu u savršenoj ravnoteži).

Libade – lagani sako ukrašen zlatovezom

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Svečani, bogato ukrašeni, lagani sako koji se ne kopča – tako bi se mogle opisati libade.

Libade su prepoznatljive po dugim rukavima koji se naglo šire pri kraju. Sve ivice, napred i na rukavima, završavale su se polukružno. Libade su deo svečane ženske nošnje, sa kraja 19. i početka 20. veka. Danas bi to mogao biti kratko krojeni sako.

Nisu se zakopčavale i sve ivice su bile ukrašene zlatovezom, srebrnim nitima ili drugim ukrasnim nitima u zavisnosti od imućnosti osobe koja ga nosi. Ukrasi su bile lozice oko ivica a na leđima su često bili oblici ornamenata.

Izrađivali su ih majstori koji su se zvali terzije. Uglavnom su bile deo građenske nošnje a u selima su pojedine žene same šile ovaj veoma popularan odevni predmet u 19. veku.

Iako imaju korene u orijentalnim haljinama i prslucima koje su prilagođene srpskom stanovništvu pod uticajima sa zapada postale su obavezan deo građanske nošnje bogatijih slojeva društva.

Libade

Šivene su od luksuznih materijala: svile, atlasa, somota, pamuka…

Mlađe generacije nosile su bele libade ili svetlijih tonova a žene srednjih i poznih godina tamnije: crne, ljubičaste, bordo, tamnoplave…

Ispod libade žene su nosile bele svilene a kasnije pamučne košulje. Oko vrata nosila se svilena marama koja je prekrivala grudi.

Bele libade su često bile deo odeće mlade na venčanju.

Fotografije su snimljene u muzejima u Kruševcu i Kraljevu.

Vidosava Kovačević – slikarka tužne sudbine

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Obrazovanje

Vidosava Kovačević bila je od 1905. godine đak Umetničko-zanatske škole u Beogradu u kojoj je stekla najviše umetničko obrazovanje koje se moglo steći u Srbiji. Predavači su joj bili poznati slikari: Marko Murat, Rista i Beta Vukanović.

Bila je izuzetno talentovana i jedna je od prvih slikarki koja se školovala u Parizu. Prvo je otišla u februaru 1912. godine i upisala se na privatnu školu a u septembru je primljena u Školu lepih umetnosti. Godinu dana kasnije umrla je od tuberkuloze.

Afirmaciju njenog stvaralaštva

S obzirom da je umrla mlada i da nije imala samostalnu izložbu nego je izlagala na zajedničkim izložbama učenika i studenata tokom školovanja javnosti je bila nepoznata kao slikarka.

Njeno ime i radove javnosti je predstavio kolekcionar Pavle Beljanski.

Između Prvog i Drugog svetskog rata kolekcionari umetnosti prikupljali su radove uglavnom umetnika. Jedan od kolekcionara u Jugoslaviji birao je 25% dela umetnica koje su stvarale u 19. i početkom 20. veka – bio je to Pavle Beljanski. Prikupljao je radove žena slikara jer je želeo da se pravednije vrednuju njihovi radovi.

Radovi sedam umetnica nalaze se u njegovoj kolekciji. Umetnice koje su zastupljene su: Nadežda Petrović, Zora Petrović, Vidosava Kovačević, Ljubica Sokić, Liza Križanić, Leposava St. Pavlović i Milica Zorić.

Vidosava Kovacevic, portreti

Pavle Beljanski bio je prijatelj sa Milanom i Milicom Rakić koja je nakon smrti sestre (Vidosava Kovačević) pokazala kolekcionaru njene radove i on je nekoliko otkupio i uvrstio u svoju zbirku. Pored tih Milica je poklonila još više od 50 radova.

Neka od najznačajnijih dela:

  • ’’Glava devojčice’’ (1912) – njeno najpoznatije delo
  • ’’Predeo sa mostom’’
  • ’’Plaža’’
  • ’’Banaćanin’’
  • ’’Portret Milana Rakića’’

Danas se njeni radovi čuvaju u nekoliko muzeja u Srbiji (Spomen-zbirka Pavla Beljanskog, Galerija Matice srpske u Novom Sadu, Muzej grada Beograda, Narodni muzeji u Beogradu i Valjevu i Umetnička galerija ‘’Nadežda Petrović’’ u Čačku).

Retrospektivne izložbe održane su u:

  • Narodnom muzeju u Valjevu (1988)
  • Spomen-zbirci Pavla Beljanskog u Novom Sadu (2000)
  • Narodnom muzeju u Zrenjaninu (2011)

Prvi svetski rat – smrt tri slikarke

Vidosava Kovačević je od tuberkuloze umrla mlada u Prvom svetskom ratu, septembra 1913. godine, kao i njena koleginica Danica Jovanović koja je streljana mlada na Petrovaradinu. Uz njih nekoliko godina kasnije tokom rata život je položila, kao ratna bolničarka i slikarka Nadežda Petrović.

Niš ima najbolje sačuvanu tvrđavu na Balkanu

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Niš je grad bogat istorijom, kulturom i tradicijom. Spomenici i važne tačke jasno su vidljive posetiocima koji dođu da upoznaju grad. Za nas koji tražimo više Niš je pravi raj. Postoji mnoštvo slika i priča koje nisu vidljive na prvi pogled nego se moramo malo pomučiti da do njih dođemo.

Pravi primer je priča o Jeleni Dimitrijević, književnica i putopisac, koja je početkom 20. veka putovala svetom i beležila svoje misli i zapažanja sa tih putovanja (stizala je do Amerike, Indije…). Njen rad je bio dugo zaboravljen ali se od pre dvadesetak godina ponovo objavljuju njena dela. Izabrana je kao jedna od tri književnice iz Srbije za turističku Rutu žena pisaca, druge dve su Isidora Sekulić i Desanka Maksimović.

Jelena Dimitrijević je rođena u Kruševcu ali najvažnije godine značajne za njeno stvaranje, njih 17, provela je u Nišu. Sa temama iz Niša napisala je ‘’Pisma iz Niša o haremima’’ i ‘’Đul-Marikina prikažnja.’’

Naisus – rimski period

U prvom veku nove ere Rimljani su osvojili mali antički grad Naisus koji je kasnije postao važan vojni i trgovački centar u provinciji Gornja Mezija. Kroz grad je prolazio vojni put prema Konstantinopolju. Najveću moć grad je imao za vreme vladavine cara Konstantina.

Rimski car Konstantin Veliki rođen je u Nišu 274. godine. Milanskim ediktom iz 313. godine dozvolio je hrišćanima da ispovedaju svoju veru. Medijana je čuveni njegov letnjikovac koji je podigao u blizini Niša (danas je veliko arheološko nalazište).

Rimski nadgrobni spomenici na Niškoj tvrđavi

Tvrđava

Niška tvrđava je jedna od najbolje sačuvanih tvrđava na Balkanu.

Prvi graditelji tvrđave bili su Rimljani koji su na mestu tvrđave postavili vojni logor. Uz logor se formiralo naselje nazvano Naisus, koje se brzo širilo i izvan tvrđave. Centar grada bio je na mestu gde se danas nalazi tvrđava. Centralno mesto bio je trg kao i u svim drugim rimskim gradovima.

Lapidarijum iz tog vremena može se danas videti na tvrđavi. To je zbirka nadgrobnih spomenika iz antičkog perioda.

Nakon Rimljana tvrđavu su gradili i obnavljali Vizantinci i Srbi.

Tvrđava koju danas vidimo građena je od 1719. do 1723. godine. Na njenom mestu bili su ostaci ranijih uvrđenja od rimskog do srednjovekovnog perioda. Turci su nakon povlačenja iz Beograda napravili jako utvrđenje koje je za njih značilo opstanak na Balkanu.

Površina tvrđave je 22 hektra. Bedemi su visoki osam a široki tri metra.

Ostaci antičkih termi iz IV veka, tursko kupatilo – hamam od XV veka, arsenal iz XIX veka, Bali begova džamija iz XVI veka – danas galerija i niz drugih objekata iz istorije nalaze se na tvrđavi. Prostora za istraživanje ima.

Zanimljiv je spomenik kralju Milanu Obrenoviću iz 1902. godine koji je zahvalnost građana Niša za oslobođenje grada od turske vladavine. Te godine obeležena je prva godišnjica smrti kralja i 25 godina od oslobođenja grada. Spomenik je u obliku metka

Medijana

Sagrađena je na idealnom mestu na pola puta od grada i izvora tople vode u Niškoj banji za vreme vladavine Konstantina Velikog krajem III i početkom IV veka. Bogatiji građani su pravili vile izvan zidina grada jer je prostor grada bio prenaseljen.

Danas je arheološki park na površini od 40 hektara, sa važnim vidljivim ostacima vile i drugih objekata. Otkrivene su velike površine, od oko 1000 kvadratnih metara, očuvanih mozaika na podu.

Spomenik Konstantinu Velikom u blizini Niške tvrđave

Konstantin Veliki

Spomen obeležje Konstantinu Velikom (lik cara i Hristov monogram) postavljeno je na početku mosta na Nišavi na glavnom prilazu ka Tvrđavi (2012). Hristov monogram je prvi upotrebio car Konstantin, to je simbol koji se caru ukazao 312. godine pre bitke na Milvijskom mostu (za osvajanje Rima) tokom građanskog rata.

Pre bitke car je u snu video monogram sastavljen od dva grčka slova (X, P) i čuo Hristov glas koji mu je rekao da na štitove vojnika stavi ovaj monogram i da će pobediti u bici. Tako je uradio i pobedio. Kao zahvalnost za ‘’pomoć’’ 313. godine doneo je Milanski edikt zakon kojim je prestao progon hrišćana. Hrišćanima je dozvoljeno da slobodno ispovedaju veru.

U mnogim antičkim grobnicama na teritoriji Niša pronađen je ovaj simbol.

Muzej – arheološka zbirka

Muzej – arheološka zbirka u Nišu sadrži uglavnom eksponate koji su pronađeni na rimskim iskopinama: maketu Medijane, nakit iz srednjeg veka i ranije, ogradu sa Medijane, replike grobnica koje su pronađene u Nišu, nadgrobne spomenike iz doba rimljana, razne statue iskopane u blizini Niša…

Najznačajniji eksponat je bronzana glava cara Konstantina, iz muzeja ističu da je to replika a da se original nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu. Zašto je odneta u Narodni muzej? Odgovor je: kada je pronađena nije bilo adekvatnih uslova za njeno čuvanje u Nišu.

Bronzana glava cara Konstantina u Nisu

Kazandžijsko sokače

Kazandžijsko sokače je jedina ulica koja je sačuvana od stare turske čaršije. U 19. i 20. veku bio je to sokak u kome su bile zanatlijske radnje. Zadržana je stara arhitektura a radnje su renovinare i pretvorene u kafiće i restorane. U nekim od tadašnjih kafana, slušajući priče, nastale su inspiracije za poznata Sremčeva dela ’’Zona Zamfirova’’ i ’’Ivkova slava’’.

Sremac je pisao na dijalektu karakterističnom govoru za grad Niš, to je prvi slučaj u srpskoj literaturi, ali je baš taj deo doprineo da autentične priče kod čitalaca budu primljene sa velikim oduševljenjem.

Kujundžije, jorgandžije i kazandžije bili su inspiracija piscu Stevanu Sremcu za likove u njegovim knjigama. Jedan od likova je Kalča koji je zajedno sa književnikom predstavljen kroz spomenik na početku nekadašnje Kanzadžijske ulice.

Stevan Sremac je 1879. godine, neposredno nakon prisajedinjena Niške nahije Srbiji (1878) došao u Niš na mesto profesora u gimnaziji a ostao 11 godina. Posmatrao je dešavanja u gradu i prenosio ih u knjige na svoj način.

Skulptura Stevana Sremca ispred Kazandćijskog sokačeta u Nišu

Orijent ekspres

Pet godina nakon oslobođenja od Turaka, 1884. godine, iz Beograda u Niš je stigao prvi voz. Nekoliko godina kasnije počeo je da dolazi čuveni voz Orijent ekspres koji je postao posebno popularan kada je književnica Agata Kristi objavila knjigu ‘’Ubistvo u Orijent ekspresu’’.

Bio je to najzanimljiviji voz koji je vozio kroz Evropu i njime su putovali bogati. Polazio je iz Pariza a poslednja stanica bio je Istambul. Prvi polazak bio je 1883. godine a poslednji 1977. godine.

Preko Beograda i Niša počeo je da saobraća 1885. godine, u početku od Niša do Plovdiva putnici su putovali kočijom da bi se ukrcali na drugi voz do Istambula. Tek 1889. godine kompletirana je pruga od Niša do Plovdiva i od tada je putovanje bilo jednostavnije.

Sićevo – Prva umetnička kolonija na Balkanu

Slikarka Nadežda Petrović 1905. godine osnovala je Prvu umetničku koloniju u Srbiji, u mestu Sićevo u blizini Niša. Kolonija je trajala dve godine i prestala sa radom jer su nastupili ratovi a obnovljena je tek 1964. godine i od tada neprekidno se održava. Lepota Sićevačke klisure neprekidno inspiriše slikare da je prenesu na svoja platna.

Niška banja

U Niškoj banji je izvor tople vode na dubini od 500 do 800 metara. Rimljani su otkrili termalne izvore u banji i sagradili prvo kupatilo. Car Konstantin često je dolazio u banju da bi koristio sve blagodeti termalnih voda iz banje. Zvanični status banje dobila je 1963. godine. Danas mogućnosti banje nisu iskorišćene na pravi način.

Manastir Žiča postoji više od osam vekova i predstavlja istoriju naroda i vladara

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Manastir Žiča ima 815 godina, više od osam vekova stvaranja i borbe za opstanak. Veliki ljudi i vladari izgradili su manastir koji je postao mesto krunisanja kraljeva i prvo sedište samostalne srpske crkve. Iz veka u vek bila je rušena i obnavljana, narod je nalazio snage da opstane na tim prostorima.

Izgradnja manastira

Manastir Žiča sagrađena je u 13. veku, ktitor je bio prvi srpski kralj Stefan Prvovenčani. Udaljena je oko pet kilometara od Kraljeva.

Početkom 13. veka u Srbiju je iz Svete gore došao Sveti Sava i doneo mošti Stefana Nemanje da bi pomirio svoju braću Stefana i Vukana koji su bili u ratu. Pomagao je bratu Stefanu da izgradi manastir na mestu koje je bilo bogato plodnom zemljom. Baš ta pozicija u ravnici koja je bila lako pristupačna bila je razlog što je manastir tokom svog postojanja toliko stradao.

Godine 1219. Sveti Sava je u Carigradu od patrijarha i cara dobio potvrdu o autokefalnosti srpske crkve i sam je postao prvi srpski arhiepiskop a manastir Žiča sedište nove arhiepiskopije.

U manastiru je već 1221. godine krunisao brata Stefana za kralja iako je pre toga krunisan u Rasu krunom koju su doneli papski legati koji su i izvršili krunisanje.

Desetak godina kasnije manastirska crkva je završena i obojena crvenom bojom po ugledu na neke manastire na Svetoj gori, verovatno po zahtevu Svetog Save.

Poveljama kraljeva Stefana Prvovenčanog i Radoslava (najstariji istorijski izvori o manastiru Žiča) manastiru su darivana razna blaga, sela, planine, oko 200 porodica…

Detalj sa zida manastira Žiča

Rušenje i obnavljanje manastira

Krajem 13. veka Tatari su uništili manastir, zbog toga je grad Peć postao novo sedište arhiepiskopije.

Početkom 14. veka manastir je obnovio kralj Milutin.

Sa dolaskom Turaka na teritoriju Srbije manastir je neprestano paljen i rušen. Oko 150 godina je bio bez krova.

Ljudi a zatim i vreme ostavljali su duboke tragove na crkvi, neki su zaceljeni a neki su jasno i dalje vidljivi. Ostala je da osam vekova da ponosno stoji, širi pozitivnu energiju i podseća nove generacije na važnost izbora pravog puta i čuvanja tradicije.

Tokom 19. veka obnavljana je oko 50 godina i 1882. godine bila je mesto u kome je krunisan kralj Milan Obrenović.

U Drugom svetskom ratu Nemci su nemilosrdno bombardovali manastir. Svi objekti oko manastira bili su spaljeni a veliki deo zidova same crkve bili su skroz porušeni. Narod je uspeo da je obnovi i nakon takvograzaranja.

Nakon velikog zemljotresa koji se dogodio 1987. godine izvršena je restauracija manastirske crkve.

Manastir Žiča pogled iz dvorišta

Zašto je Žiča jedan od najznačajnijih manastira?

U Žiči je proglašena autokefalnost Srpske pravoslavne crkve i krunisano sedam kraljeva iz dinastije Nemanjić od Stefana Prvovenčanog do Stefana Dečanskog.

Ostalih pet su: Radoslav, Vladislav i Uroš I – sinovi Stefana Prvovenčanog, Dragutin i Milutin – sinovi Uroša I. Da li je sedmi krunisani kralj Stefan Vladislav II sin kralja Dragutina ili se misli na kralja Stefana Dečanskog (sin kralja Milutina) koji je zbog stradanja crkve od strane Tatara krunisan u Pećkoj Patrijaršiji 1322. godine.

Nazivaju je i Sedmovratna Žiča zato što se, po legendi, nakon krunisanja kralja otvarala nova vrata kroz koja je samo taj kralj prolazio i ona su bila odmah zazidana.

Da li su vrata otvarana svaki put na novom mestu ili su jedna vrata otvarana pa ponovo zazidana da bi se otvorila sledeći put?

Pored kraljeva iz dinastije Nemanjić u njoj su krunisani još kraljevi Milan Obrenović i Petar I Karađorđević.

Zaštićena od 1979. godine kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Zvona suveniri iz manastira Žiča

Freske u manastirskoj crkvi

Manastir Žiča postoji više od osam vekova – istorija naroda i vladara – prošlost koja je sačuvana u obliku manastira. Građena u raškom stilu.

Živopis u manastirskoj crkvi je iz 13. i 14. veka. Sačuvane freske nemi su svedoci dešavanja u istoriji.

U prvoj prostoriji prilikom stupanja kroz vrata crkve nalaze se kopije fresaka velikih formata iz drugih manastira i ponešto ostataka originalnih fresaka. ”Beli anđeo” je najlepša freska i nalazi se u manastiru Mileševa.

Prolazeći kroz sledeća vrata stupam u deo u kome su freske veoma dobro sačuvane.

Posmatram boje koje su prilično izbledele i zamišljam kako je izgledala kada je tek bila oslikana. Osetila sam poseban mir, neku posebnu energiju koja je bila prisutna u tom delu. Svi koji su gradili manastir i oni koji su ga oslikavali sigurno su uložili svo svoje znanje i energiju da hram bude što bolji i lepši.

Primećujem niz ornamenata na lukovima koji su dobro očuvani i jasni. Šta oni znače? Da li su samo obična dekoracija, povezivanje svih elemenata u jednu celinu ili svaki ima svoje značenje?

Crvena boja fasade

Prilikom moje posete manastiru u 2023. godini crvena boja manastira koja se nalazi na svim suvenirima nije bila u stvarnosti. Crkva je stajala na kiši ogoljenih cigli koje ispisuju vekove koji su minuli. Crvena boja kao zaštitni znak nestala je. Neobičan je pogled na izbledele cigle jer sam očekivala jarku crvenu boju koja će potpaliti vatru u mojoj mašti tog dana u njenoj blizini.

Saznajem da zbog konzervatorskih radova manastir nema boju po kojoj je prepoznatljiv. Proći će još par godina dok se ne vrati crvena boja. Malter je sa hrama potpuno skinut 2020. godine. Od tada stručnjaci pomoću instrumenata prate sleganje objekta. To praćenje mora trajati jednu do dve godine zatim sledi statična sanacija objekta, zatim malterisanje pa bojenje u boju koju očekujemo.

Malterisanje fasade biće krečnim malterom koji se priprema po staroj recepturi kao kada je manastir i nastao. Zatim se boji malter.

Kreč za fasadu je već ispečen na stari način u posebno ozidanim pećima vatra je ložene suvim uglavnom bukovim drvima zatim je gašen i prevezen u manastir u već pripremljene jame da odleži (potrebno je da kreč odleži dve tri godine najmanje a što duže odstoji to je bolje). Od kreča se prvo pravi nekoliko različitih uzoraka i njihov kvalitet testira jednu godinu u svim vremenskim uslovima a zatim se bira najbolji.

Do tada imam priliku da bolje upoznam kako je, pre 800 godina, crkva građena ciglu po ciglu, kamen po kamen.

Vraćam se ponovo kada Žiča odene svoje novo ruho. Moram je videti u punom sjaju jer ona je simbol, jasna poruka svim generacijama da se manastiri moraju obnavljati i da dolazeće generacije poštuju ono što su im preci ostavili.

Obnavljane znači da smo nastavili njihov put i da znamenje, znakovi koje su nam ostavili služe kao vodilja u budućnost.

Umetnici inspirisani manastirom Žiča

Pesnik Vasko Popa obraćao se Žiči sledećim rečima:

‘’Crvena gospođo Žičo

Iz moga srca izlaziš…

Koračaš sedmovratna

U pratnji svog ženika sunca

Po zrelim talasima žita

I stojiš na samom vrhu

Izabranog trougla u plamenu…’’

Književnica Isidora Sekulić o Žiči:

‘’Žiča ne leži strogo manastirski, povučena u stranu i skrivena. Ona leži nekako centralno, i kapije joj vode u više pravaca neposredno u svetovni život, u borbu taština, u neuko tavorenje prostog čoveka.

…

Sve nam se čini da bi oko Žiče trebalo izvesti jednu kružnu aleju, i onda bi njene kapije, crkve i zvonare upirale simbolično u pokrajine i naselja koja vezuju tradiciju.’’

Milena Pavlović Barili – slike protkane poezijom i tugom

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Školovanje

Slikarka Milena Pavlović Barili rođena je 1909. godine u Požarevcu. Umrla je 1945. u Njujorku.

Otac Bruno Barili bio je itlijanski kompozitor, pesnik, putopisac a majka Danica Pavlović koncertna pijaniskinja.

Zbog razdvojenosti roditelja od ranog detinjstva živela je naizmenično u Srbiji i Italiji. Osnovno obrazovanje sticala je u Požarevcu i u nekoliko gradova u Evropi. Umetnost je učila u Umetničkoj školi u Beogradu gde je i diplomirala 1926. godine. Jedna od profesorki bila joj je slikarka Beta Vukanović.

Studirala je u Minhenu na Likovnoj akademiji od 1927. do 1928. godine. Akademiju je vodio poznati nemački umetnik i pedagog Franc fon Štuk koji joj je bio profesor jedan semestar. Nakon godinu dana Milena je napustila Akademiju jer je smatrala da je posedovanje talenta iznad onog što može naučiti od profesora u klasičnoj obrazovnoj instituciji.

Izložbe – nastupanje širom Evrope

Odlaskom sa Akademije kreće sa prezentovanjem svog talenta i radova. U decembru 1928. godine, u Beogradu je održala svoju prvu samostalnu izložbu sa više od 100 radova. U januaru 1929. godine iste radove prikazala je da drugoj samostalnoj izložbi u svom rodnom gradu Požarevcu.

Nakon izlaganja slika i predstavljanja sebe kao umetnice javnosti postala je članica udruženja umetnika ‘’Lada’’ i sa članovima te grupe učestvovala na prolećnoj i jesenjoj kolektivnoj izložbi u Paviljonu ‘’Cvijeta Zuzorić’’ u Beogradu.

Imala je velikih ambicija da nastupa kao umetnica ali zbog loših uslova za rad umetnika znala je da mora da ima posao i redovnu platu. Pokušala je da se zaposli kao nastavnica crtanja u Požarevcu, kako u tome nije uspela konkurisala je u tri grada u Makedoniji ali ni tamo je nisu primili.

Razočarana otišla je u Evropu, prvo u Španiju, zatim u Englesku, Italiju i Francusku.

U tom periodu mnogo je putovala i često izlagala u nekoliko evropskih zemalja. Od 1931. do 1939. godine izlagala je na grupnim i samostalnim izložbama po Evropi:

  • 1931 – London (u galeriji Bloomsbery imala je samostalnu izložbu sa 80 slika)
  • 1932 – Beograd, Rim i Pariz
  • 1933 – Firenca
  • 1934 – Pariz
  • 1935 – Rim (izlagala je sa italijanskim umetnicima)
  • 1937 – Rim
  • 1938 – Tirana i Pariz
  • 1939 – Pariz i Hag

Odlazak u Ameriku

Bogata izlagačka aktivnost donosila joj je prodaju slika toliko da preživi, često joj je i porodica novčano pomagala. Zbog loše materijalne situacije i sve jasnijih naznaka da će se dogoditi rat odlučila je 1939. godine da ode u Ameriku.

Po dolasku u Njujork prvo je počela da slika portrete bogatih ljudi a zatim je po preporuci dobila da radi ilustracije za modni magazin ’’Vog’’. Ilustracije su bile zapažene i ona je potpisala ugovor o stalnom radu u ovom časopisu. Nakon toga proširila je saradnju sa drugim časopisima za koje je radila različite projekte: naslovne strane, ilustracije odeće i obuće, dizajn za kozmetičke proizvode…

Na taj način obezbedila je novac za život i ubrzo je javnosti pokazala i svoje slike.

Prvu samostalnu izložbu u Americi imala je u martu 1940. godine, za koju je dobila pozitivne kritike.

Sledeću samostalnu izložbu održala u Njujorku 1943. godine a zatim i u Vašingtonu gde je upoznala oficira za koga se udala iste godine.

Milena Pavlović Barili-ilustracije

Slavnog kompozitora Đan Karla Menotija upoznala je 1944. godine i on je bio važna ličnost u njenom životu. Oduševljen njenim radovima poverio joj je posao izrade kostima za balet ‘’Sebastijan’’ za koji je on komponovao muziku.

Balet je postigao veliki uspeh što je istovremeno bio i veliki uspeh za Milenu.

‘’Milena je kostime uradila u svom nadrealističkom stilu uz primesu italijanskog baroka’’ – tako su najčešće pisali kritičari o njenim neobičnim kostimima.

Zahvaljujući dobrim kritikama njenih kostima ubrzo je dobila da radi kostimografiju za balet ‘’San letnje noći’’ (komedija Vilijama Šekspira).

Na žalost ovu predstavu nije realizovala jer je 6. marta 1945. godine u Njujorku, od srčanog udara iznenada umrla.

Pisanje poezije

Zbog previše neprekidnog rada punih deset godina, u periodu (1934/35) dve godine je odmarala od slikanja i tada se posvetila poeziji. Napisala je šezdeset pesama na srpskom, italijanskom, francuskom i španskom jeziku. Objavila je nekoliko u jednom italijanskom časopisu.

Prvi put pesme su prevedene i objavljene 1966. godine i to u monografiji ‘’Milena Pavlović Barili, život i delo’’ od Miodraga B. Protića.

Kao samostalna zbirka pod nazivom ‘’Poezija’’ objavljene su 1998. godine.

Pesma ‘’Na kutku belog oblaka’’ počinje ovako:

‘’Na kutku belog oblaka

– spava nejasna tuga…’’

Galerija Milene Pavlović Barili u Požarevcu

Galerija u Požarevcu

Memorijalna galerija ‘’Milene Pavlović Barili’’ otvorena je 1962. godine u Požarevcu u porodičnoj kući. Njena majka, Danica Pavlović, darovala je sve Milenine slike i stvari srpskom narodu da bi se sačuvala njena zaostavština.

Kroz niz aktivnosti Galerija od 1983. godine u Požarevcu organizuje likovnu manifestaciju sa nazivom ‘’U svetlosti Milene’’. Održava se svake druge godine. Slikarstvo, crtež, scenografija i kostimografija su discipline u kojima umetnici realizuju svoje ideje. U svakoj od ovih kategorija Milena je ostvarila mnoštvo radova koji su unikatan i prepoznatljiv njen stil.

Od 1997. godine i umetnici iz inostranstva mogu učestvovati na ovom Bijenalu.

U Galeriji u Požarevcu nalazi se: niz poznatih Mileninih slika u ulju, uramljeni crteži koje je radila za modne časopise u Americi, Milenina bista koju je uradio vajar Nebojša Mitrić 1965. godine.

Najpoznatije slike su:

  • Autoportret sa velom (1939)
  • Žena sa lepezom (1927)
  • Autoportret (1933)
  • Venera sa lampom (1938)
  • Dama sa belim šeširom (1923)

Koračajući kroz galeriju dugo sam posmatrala Milenine slike cveća. U časopisima i novinama uvek su objavljivane slike prozračnih autoporteta slikarke ili ilustracije za modne časopise. Prvi put videla sam kako je Milena naslikala cveće koje je u totalnoj suprotnosti poznatih slika nežnih tonova. Ove slike su dodatni motiv da odete do galerije u Požarevcu.

Umetničku karijeru je izgradila u inostranstvu

S obzirom da je uglavnom živela i izlagala u inostranstvu domaća javnost je zaboravila njene nastupe na kolektivnim izložbama sa umetničkom grupom ’’Lada’’. Zahvaljujući Miodragu Protiću 50-ih godina prošlog veka Milenina dela su predstavljena u zemlji.

Od tada organizovano je niz izložbi posvećenih ovoj umetnici povodom raznih jubileja. Danas su dela Milene Pavlović Barili prepoznatljiva svim ljubiteljima umetnosti.

Jedna od knjiga posvećenih Mileni

Čitajući knjigu ’’Autoportret sa Milenom’’ (napisala Mirjana Mitrović) prepoznala sam svu tugu koju je Milena izražavala na svojim slikama. Život je doživljavala kao san, slikala je i pisala, putovala po evropskim gradovima centrima umetnosti, izlagala svoje slike a iza svega postojao je strah od neeuspeha i neprestana borba za egzistenciju.

Događaji u Evropi oterali su je u Njujork, u novi svet u kome je predstavila svoja dela i ostvarila uspeh u drugim oblicima primenjene umetnosti. Crteži za poznate časopise bili su briljantni a kostimi za balet nadrealni. Uspeh je postigla u svim oblastima kojima se bavila.

Autoportret sa Milenom, knjiga Mirjane Mitrović

Izabrala sam citat iz knjige koji se odnosi na vreme kada je bila student kod profesora Štuka na minhenskoj Akademiji:

’’…Meni je, međutim, postalo jasno da ni Štukova klasa nije svetilište umetnosti gde se otkrivaju božanski zakoni, da Štuk nije žrec, kao ni njegovi studenti, već ozbiljan i predan radnik, ostareo i pomalo nagluv, koji se kao pedagog proslavio samo time što svoje studente uspeva da nauči da umetnost nije proizvod čistog nadahnuća, već naporan, krvav rad i okapavanje nad svakom slikom.’’

Carska palata u Sirmijumu (Sremska Mitrovica)

Carska palata – tragovi drevnog Sirmijuma

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Hipodrom kao dokaz za Carsku palatu

Sličajno, prilikom otkopavanja temelja za izgradnju stambene zgrade u Sremskoj Mitrovici otkrivena je Carska palata. Na lokalitetu su zapičeta arheološka istraživanja 1957. godine, bila su to prva istrživanja rimskog grada Sirmijuma.

U blizini ovog objekta otkriven je i hipodrom, tim otkrićem sa sigurnošću su arheolozi zaključili da je u pitanju carska palata. Palata je podignuta u III i IV veku nove ere, u to vreme u rimskim gradovima hipodromi su se gradili u blizini palate za potrebe predstavljanja novih careva ali i javnih događaja na kojima bi učestvovao car da bi bio u kontaktu sa svojim podanicima.

Pored toga hipodrom ili cirkus kako se još nazivao služio je za zabavu naroda, trke dvokolicama bile su najpopularniji sport u to vreme.

Hipodrom u Sirmijumu je jedini koji je otkriven na teritoriji Srbije iako je pronađeno pet rimskih gradova. Takođe je jedini neiskopani rimski cirkus a bio je na drugom mestu po veličini u Evropi.

Maketa drevnog grada Sirmijum

Debeli zidovi i podni mozaici

Na terenu se mogu videti delovi palate sa debelim zidovima od cigle i kamena koji su služili za stanovanje. Carske palate koje su se gradile u tom periodu imale su privatni deo u kome je stanovala carska porodica i poslovni deo gde je car obavljao svoje vladarske dužnosti.

Unutrašnja dekoracija palate rađena je sa podnim mozaicima koji su dobro očuvani, sa freskama na zidovima i sa različitim ukrasnim kamenjem – skulpturama koje je dovoženo iz drugih delova sveta u kojima su vladali rimljani.

Ispod podova palate bila je urađena instalacija za podno grejanje toplim vazduhom kao i keramičke cevi koje su bile ugrađene u zidove. Toplota do cevi dovođena je iz peći u kojima je tokom zime stalno ložena vatra. Zagrevanje podova u palati vršeno je tako što su se prilikom izgradnje postavljala dva poda (opekama odvojena) između kojih se kretao topao vazduh i tako zagrevao prostorije.

Mozaik iz Carske palate u Sremskoj Mitrovici

U Carskoj palati pronađeno je 250 m² dobro očuvanih podnih mozaika.

Najviše ima geometrijskih motiva koji su kombinovani sa motivima iz biljnog sveta. Mozaici koji su nastajali slaganjem sitnih kockica kamena bili su često korišćeni i u drugim rimskim palatama kao što je Dioklecijanova palata u Splitu.

Mozaici iz doba rimljana otkrivaju koliko su oni imali smisla za umetnost. Kamen do kamena, boje prirodne, prijatne za oko, njihovim veštim kombinovanjem umetnici su stvarali 3D efekte.

Tetrarhija

Osvajanjem Panonije Rimljani su dospeli do Dunava i pozicije koja je bila pogodna za borbu protiv varvarskih plemena koja su napadala Rimsko carstvo. Sirmijum su osvojili krajem I veka nove ere.

U njihovoj vlasti grad je počeo da raste i da se razvija. Kada je dobio vojni značaj razvoj je ubrzan, dolaskom careva u grad iz koga prirpemaju vojne operacije značio je veliki napredak i od sredine III veka Sirmijum je postao ekonomski centar cele regije.

U samom gradu ili njegovoj okolini rođeno je nekoliko rimskih careva. Jedan od njih bio je Prob koji je dozvolio da se vinova loza sadi i izvan rimskog carstva. Na Fruškoj gori posadio je prve vinograde. Pored toga u okolini Sirmijuma naredio je da se radi odvodnjavanje zemljišta da bi bilo pogodnije za poljoprivredu.

U vreme vladavine Tetrarhije (rimskim carstvom vladaju četiri cara – car Dioklecijan je uveo ovakav način vladavine 293. godine nove ere) Sirmijum je postao jedna od četiri prestonice Rimskog carstva. Grad je imao svoju kovnicu novca, carsku palatu, hipodrom, zatim manje radionice, privatne vile, javna kupatila, amfiteatar…

Impresivan je broj rimskih careva koji su svojim delom carstva upravljali iz Sirmijuma. To su: Marko Aurelije, Trajan Decije, Maksimin Tračanin, Ingenije, Klaudije II Gotski, Aurelijan, Prob, Dioklecijan, Maksimijan, Konstantin Veliki, Licinije, Konstancije, Julijan I, Jovijan, Gracijan, Valens i Valentinijan i Teodosije.

Smenjivanje vladara grada

U IV veku u Sirmijumu je sedište episkopije i hrišćanska crkva tada ima važnu ulogu, održavani su crkveni sabori… Postojala velika zajednica hrišćana u tom periodu koja je bila proganjana od strane rimljana ako se nisu povinovali njihovoj religiji. Episkop Irinej je ubijen kao i drugi hrišćani jer nisu prineli žrtve rimskim bogovima. Desetak godina nakon tog događaja proglašen je Milanski edikt kojim su hrišćani dobili slobodu da ispovedaju svoju veru.

Carska palata u Sremskoj Mitrovici

U V veku grad su razorili Huni. Kasnije su se gospodari grada naizmenično smenjivali da bi krajem VI veka u grad stigli Avari i potpuno ga razorili.

Dalji život grada bio je sličan, zauzimale su ga mnoge države, napuštale pod naletom jačih, grad je bio razaran i obnavljan…

Turistička atrakcija

Danas je Carska palata mesto koje podseća na boravak u gradu rimskih careva i predstavlja turističku atrakciju. Ceo kompleks je pokriven i zaštićen od uticaja vremenskih nepogoda. Ona nas podseća da se tragovi starog grada Sirmijuma nalaze ispod ulica kojima šetamo, ispod zgrada i kuća.

Grad Sremska Mitrovica i Muzej Srema su riznica priča iz prošlosti. Iskoristite lepo vreme i provedite dan u ovom izuzetno inspirativnom gradu.

Obavezno posetite Carsku palatu!

Newer Posts
Older Posts