Pirotski ćilim znači tradiciju
Mnogo sitnih motiva rasutih na pirotskom ćilimu sa toplim koloritom daju razigranu energiju. Crvena boja koja je najčešće osnovna boja i prisutna u više tonova privlači poglede i unosi pokret u život.
Ornamenti na ćilimu imaju svoje značenje zato je ćilim često bio amajlija kuće i porodice. Zato su stvarani ćilimi sa određenim šarama i poklanjani za dobrobit i blagostanje. Kornjača, gugutke, vraško koleno, Rašićeva šara, kandilo, plamen, sofra…
Zbog boravka Turaka na Balkanu tkalje su lako preuzimale orijentalne motive i mešale ih sa tradicionalnim ornamentima. Njihovim kombinovanjem nastajale su sasvim nove šare koje su vremenom postale originalne pirotske.
Izrada ćilima je ručni rad, umetnost slaganja i preplitanja niti. Lepota pirotskog ćilima osvaja svakog posmatrača. Radi se klečana tehnika i ćilim je isti sa lica i naličja.
Boja ćilima je veoma važna jer je u početku do 19. veka vuna za izradu pirotskih ćilima bojena priorodnim bojama koje imaju smirenije tonove a kasnije analinskim (veštačkim) koje su intenzivnije i izražajnije. Boje su važne jer se prema njima lakše i sigunije određuje vreme kada je određeni ćilim urađen. Na starim ćilimima šare su sitnije nego na novim.
Poreklo šara na pirotskom ćilimu
Različita su mišljenja o poreklu šara na pirotskom ćilimu:
- Da su šare autohtone ali da verovatno ima primesa i uticaja motiva sa Orijenta ili čak pozajmljivanja potpuno izvornog. Srpski, grčki i turski elementi su jasni na šarama.
- Da su šare iz Srbije zbog njihovih naziva (gugutke, lale, kornjača, gušter…) i iz Turske sa nazivima (đulovi, smirjanska šara, čenđeli…), tek kasnije se preuzimaju šare iz drugih sredina ruske, francuske…
- Da neke šare imaju inspiraciju u mitologiji iz prošlosti koja se pomešala sa uticajem sa Orijenta.
- Da su šare mešavina grčkih, srpskih, turskih i kavkaskih motiva.
Činjenica jeste da ornamenti sa pirotskih ćilima imaju sličnosti sa šarama u okolnim zemljama, ko je na koga i koliko uticao verovatno nije moguće odrediti. Kroz Pirot prolazili su predstavnici i trgovci različitih kultura tako da je logično da su se ornamenti radili po inspiraciji drugih kultura, uticali su jedni na druge.
Verovatno je prvo mišljenje o poreklu šara na pirotskom ćilimu tačno. Sigurno su postojale vešte tkalje koje su kombinovale više motiva i stvarale jedan novi koji je bio mešavina više njih pa otuda i postoji sličnost. Neprestano su stvarale nove šare, davale su im lični pečat.. Kod novog motiva tkalje bi menjale boje, raspored površina i boja, dodavale nešto svoje… Sve šare su na neki način pirotske jer su mešanjem, dodavanjem i oduzimanjem postajale deo te sredine a određivanjem značenja šare su postale jedinstvene za to područje.
Sofra, venac, ogledalo su motivi koji su postojali i pre nego što su Turci došli. Smirjanska šara, persijska kruna dolazi sa Turcima. Međusobni uticaj postojao je jer su narodi dolazili u dodir.
Geometrijski motivi dominantni su na pirotskom ćilimu. Takvi motivi prisutni su još od praistorije, imali su slično značenje u svim situacijama i vremenima. Romb, univerzalni oblik, veoma je zastupljen u pirotskom ćilimu, cik-cak linija takođe…
U 20. veku motivi sa pirotskog ćilima tkali su se i na drugim područjima kao što se i u Pirotu na ćilimu pojavljuju cvetni motivi koji su došli sa severa.
