December 2022

Beta Vukanović rođena je u Nemačkoj 1872. godine pod imenom Babet Bahmajer. Školovala se u Minhenu kod profesora Karla Mara i Antona Ažbea. Za Ristu Vukanovića udala se 1898. godine i sa njim došla u Beograd. Iste godine je i prvi put izlagala svoje radove zajedno sa Ristom Vukanovićem i Simeonom Roksandićem u sali Narodne skupštine. Na otvaranje izložbe došao je i kralj Aleksandar Obrenović. Dobili su poziv da izlažu na dvoru.

Na dvoru su održali izložbu 1900. godine. Kralj je otkupio jednu sliku Riste Vukanovića pod nazivom ’’Dahije’’. Za novac koji je dobio od prodaje slike kupio je plac u Gospodar Jevremovoj ulici na kome je napravio kuću u kojoj je nekoliko godina bila smeštena slikarska škola.

Karikature

U Srbiji Beta Vukanović je bila prva žena karikaturista – radila je umetničke karikature događaja ili ljudi. Kao i kod svih karikatura i na njenim nalazile su se male ‘’žaoke’’ pa su se neke od ličnosti koje je predstavila ljutile.

Na Četvrtoj izložbi Društva srpskih umetnika ‘’Lada’’ održanoj u Beogradu 1910. godine Beta je pored Uroša Predića bila izdvojen član, mogli su da izlože više radova. Predić je izložio 21 a ona 14 s tim da je u okviru broja četrnaest bilo 60 listova karikatura. To je prvi put da su umetničke karikature izlagane na nekoj izložbi.

Sačuvano je oko 500 njenih karikatura a većina se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu.

Slikarska škola

Ministarstvo prosvete je 1899. godine dozvolilo bračnom paru Vukanović da naslede Prvu slikarsku školu Kirila Kutlika koju se subvencionisala država. Nakon nekoliko godina rada školu su premestili u svoju kuću. Škola je radila od 1902. do 1905. godine i u njoj su pripremani mladi slikari koji su želeli ići na umetničke akademije u inostranstvu.

Od 1905. godine škola je nastavila rad pod nazivom Umetničko-zanatska škola a nešto kasnije postala je Kraljevska umetnička škola u kojoj je Beta Vukanović predavala crtanje i akvarelisanje.

Primenjena umetnost

Slikarka je stalno isprobavala neke nove tehnike počevši od grafike, slikala je na staklu, na svili, pravila radove u drvetu, koži… Ove radove publika nije doživljavala kao prava umetnička dela zato je prestala da stvara u oblasti primenjene umetnosti. Nastavila je da ovim tehnikama podučava devojke u svom ateljeu.

Slikanje na svili bila je jedna od njenih tehnika. U ateljeu – školi na zidu bila je okačena oslikana svila velikog formata na kojoj je majmun koji visi na grani. Nije poznato da li je ona autor te svile. Ispred nje slikala je portrete svojih učenica.

Portreti, portreti…

Radila je portrete, pejzaže, aktove, mrtve prirode, karikature, ilustracije knjiga za decu… Beti Vukanović volela je da slka ljude. Dolaskom u Beograd 1898. godine susrela se sa orijentalnim mentalitetom. Kasnije je putovala po Srbiji, odlazila u južni deo i tu u bogatom koloritu nošnji i različitosti ljudi pronalazila inspiraciju. Slikala je portrete devojaka iz različitih sredina, sama je rekla  da je najviše volela da slika ljude iz siromašnih četvrti jer je na njihovim licima lako pronalazila emociju. Jedan od zanimljivih jeste portret kneginje Ljubice Obrenović.

Pejzaž je takođe bio zastupljen jer je ona prva slikarka koja je u školi koju je vodila sa mužem, uvela plenerizam – odlazak u prirodu i slikanje na otvorenom. Nadežda Petrović je, kada se vratila iz Minhena, bila među prvim slikarima koja je potencirala slikanje u prirodi.

Česte teme slika Beti Vukanović bili su motivi sa Kosova i Metohije posebno iz grada Prizrena. U Prizrenu je 1927. godine održala samostalnu izložbu. Oslikala je veliko platno pod nazivom ’’Prizrenka’’.

Izložbe

Izlagala je u Beogradu, Minhenu, Parizu, Sofiji, Rimu, Londonu…

‘’Krsna slava’’ je jedna od prvih slika koju je Beta uradila u Srbiji, izlagala je na Svetskoj izložbi u Parizu 1900. godine i za nju dobila nagradu. Zanimljiv je njen izbor nacionalnog motiva koji je bio tema umetnicima za ovu izložbu. Prvi put se u Beogradu susrela sa običajem slavljenja slave i ovaj motiv je prenela na sliku. Sveća je svetlost koja ovoj slici daje simboliku. Originalna slika nije sačuvana ostale su samo reprodukcije.

Na izložbi grafike ‘’Bianco e Nero’’ u Rimu koja je održana 1902. godine učestvovala je sa svojim radovima. Prijem ovih slika kod publike u Srbiji nije bio dobar, ona je tada u Srbiji jedina radila grafiku a bilo je rano za ovu inovaciju na Balkanu.

Bila je jedan od izlagača na Prvoj jugoslovenskoj umetničkoj izložbi koja je bila najznačajnija jer su na njoj izloženi radovi koji su donosili nove pravce u umetnosti. Održana je u Beogradu 1904. godine.

Učestvovala je u osnivanju Društva srpskih umetnika ‘’Lada’’ 1904. godine (ostali osnivači bili su Uroš Predić, Nadežda Petrović, Marko Murat, Petar Ubaković i drugi). Od 1958. godine postala je doživotna počasna predsednica ovog društva.

U Londonu 1907. godine održana je Balkanska izložba na kojoj je Beta izlagala u okviru ‘’Lade’’ sa još 16 umetnika. Predstavila se sa osam slika.

Bolničarka u ratovima

U Balkanskim ratovima radila je kao dobrovoljna bolničarka. Dobila je Medalju za usluge Crvenom krstu Srbije (1912/13) i Orden Svetog Save II reda (1940).

U Prvom svetskom ratu njen muž Rista Vukanović se razboleo i uz njega u bolnici je negovala i druge ranjenike. Sa vojskom su otišli u Grčku a iz Grčke sa grupom ranjenika u Francusku. Rista je umro 1918. godine u Francuskoj, ona se nakon rata vratila u zemlju. Kuću je prodala. Kasnije je dobila atelje u Kolarčevoj zadužbini i bila nastavnik u Umetničkoj školi.

Uradila nacrt za novčanicu od 50 dinara koja je štampana tokom Prvog svetskog rata. Zbog pogrešnih natpisa na novčanici ona je prestala da se štampa.

U Drugom svetskom ratu izjasnila se kao Srpkinja i odbila privilegije koje je mogla imati kao Nemica tokom okupacije Beograda. Slikala je do kraja života. Dobila je nagradu za životno delo 1971. a umrla već 1972. godine.

Zanimljivosti

U Beogradu prva je vozila bicikl, prva je obukla pantalone i popela se na skelu dok je oslikavala fasadu na ulazu u njihovu kuću u kojoj će nekoliko godina biti smeštena slikarska škola. S obzirom da je odrasla u Evropi za nju je to bilo normalno ali za sredinu koja je još bila pod uticajem bivših osvajača i koja je tek prelazila iz orijentalnog života ka evropskom to su bili skandali – događaji o kojima se dugo pričalo.

Fotografije sam napravila u Konaku kneginje Ljubice tokom izložbe ‘’Beta Vukanović – klasik moderne’’ koju je organizovao Muzej grada Beograda povodom 150 godina od rođenja i 50 godina od smrti slikarke. Izložba traje do 29. januara 2023. godine.

‘’Lučonoša jedne epohe’’ naziv je izložbe u Narodnom muzeju u Beogradu koja je posvećena Beti Vukanović povodom 150 godina od rođenja. Izložba traje od 15. decembra 2022. do 31. januara 2023. godine.