Home Kulturni turizam
Category:

Kulturni turizam

Most ljubavi u Vrnjackoj banji

‘’Most ljubavi ‘’ – Vrnjačka banja

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Stotine i hiljade katanaca sa ispisanim imenima parova odoleva vremenu i čuva zaključane ljubavi na malenom mostu u Vrnjačkoj banji. Da li su sve ljubavi sačuvane znaju samo oni koji su ostavili katance, ostali kada pređu preko mosta dive se upornosti mladih da sa entuzijazmom zaključavaju katance. Daju svoj doprinos da se ovo mesto pamti po ljubavi a ne po onom što je kasnije usledilo.

Pesma Desanke Maksimović ‘’Molitva za ljubav’’ je pesma o Nadi i Relji.

Legenda kaže da su se Nada i Relja sastajali na ovom mostu i tu zakleli na ljubav za ceo život. Prvi svetski rat uticao je na njihovu ljubav. Relja je otišao u rat, stigao do fronta u Grčkoj i na tom putu se zaljubio u Grkinju i raskinuo veridbu sa Nadom. Ona raskid nikada nije prebolela i mlada je umrla od tuge.

Kasnije su mladi parovi u znak večne ljubavi počeli na most da kače katance sa njihovim imenima, ključ su bacali u vodu da njihova ljubav zauvek ostane jaka i zaključana.

Molitva za ljubav, pesma Desanke Maksimovic

Manifestacija ‘’Na Desankin dan’’

Svake godine 16. maja na dan rođenja pesnikinje Desanke Maksimović u Vrnjačkoj banji održava se manifestacija ‘’Na Desankin dan’’. Mesto na kome se održava ova manifestacija je ‘’Most ljubavi’’ zato što je bio inspiracija za njenu pesmu ‘’Molitva za ljubav’’. Prisustvuju pesnici i ljubitelji njenih dela a organizuje Turistička organizacija Vrnjačke banje.

Skulptura Olge Jevrić u Čačku

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Skulptura Olge Jevrić ‘’Raspon u tenziji’’, nastala 1996. godine, postavljena je pored Zapadne Morave u Čačku (na platou Gradskog bedema kod pešačkog mosta).

Impozantna je.

Jedinstven rad vajarke velikih dimenzija (320x450x300 cm) izgleda tako moćno kada je postavljen u otvoren prostor.

Napravljena je od cementa, feroksida i gvožđa.

Originalne dimenzije skulpture su: 22x37x20 cm i nalazi se u Legatu Olge Jevrić – Umetnička zbirka SANU.

Inovacija i apstrakcija

U drugoj polovini 20. veka svojim stvaralaštvom i delima ostavila je trag u srpskoj i evropskoj modernoj umetnosti. Na Venecijanskom bijenalu 1958. godine predstavila je svoje radove, bila je prva žena – umetnica koja je predstavljena u paviljonu Jugoslavije. Nastup na ovoj izložbi omogućio joj je ulaznicu na ‘’evropsku scenu skulptura’’.

Danas se njena dela nalaze u većini velikih muzeja u Srbiji i u muzejima širom Evrope. Zahvaljujući hrabrosti koju je imala da dela izvodi u apstraktnom obliku, raskošnom talentu i velikom radu našla se među najznačajnijim ženama vajarima u 20. veku.

Olga Jevrić je nekoliko skulptura uradila da bi mogle biti izvedene i postavljene: na trgovima, u parkovima, ispred važnih institucija… Za života nijedno njeno delo nije postavljeno u javnom prostoru.

Original mala skulptura ''Raspon u tenziji'' Olga Jevrić

‘’Raspon u tenziji’’ je prva njena skulptura koja je ‘’dobila slobodu i moć’’ da javno, svima prezentuje rad veliki umetnice. Postavljena je krajem 2023. godine u godini kada je Čačak bio ‘’Prestonica kulture Srbije’’.

Istovremeno, tokom cele 2023. godine u Srbiji je obeležavan jubilej – 150 godina od rođenja velike slikarke Nadežde Petrović. U Čačku su se prošle godine odužili dvema talentovanim i velikim umetnicama, Nadeždi koja je rođena u Čačku i Olgi koja je Čačak izabrala za mesto u kome će javno biti postavljena njena skulptura.

Ovo umetničko delo velikog formata koje se sada nalazi u blizini reke Zapadna Morava obogatilo je prostor kojim šetaju građani Čačka.

Postavljanje skulpture organizovala je Umetnička galerija ‘’Nadežda Petrović’’ iz Čačka.

Olga Jevrić je bila uspešna umetnica, član SANU – prva žena vajar koja je postala član ove institucije, koja je u svom radu ili tokom rada eksperimentisala sa novim materijalima.

Inovacija u upotrebi materijala

Feroksid i gvožđe bili su posebni materijali sa kojima je stvarala apstraktna dela koja su izražavala njen poseban likovni jezik, inovativan za grad i zemlju u kojoj je stvarala.

Prema originalnom delu manjih dimenzija skulptura je izrađena 2023.  godine u Smederevu u Radionici skulptura ‘’Kuzman’’.

Šipke od gvožđa povezuju dve celine i drže ih u ravnoteži. Uspravna dva elementa pravougaonog oblika na prvi pogled izgledaju nestabilno, asociraju na drveće u prirodi koje se naslanja jedno na drugo i međusobno potpomaže.

Drugi deo skulpture asocira me na palo, posečeno drveće koje je slučajno naslonjeno jedno na drugo. Ovaj deo skulpture je stabilan, jedno deblo položeno na zemlju drugo preko njega naslonjeno ukoso, daje mi utisak stabilnosti iako su manje veličine.

Metalne šipke koje povezuju ova dva dela skulpture i čine je celinom daju moć skulpturi. Kao da služe da uspravne delove pridržavaju da ne padnu (mnogo skulptura Olge Jevrić napravljene su ovako, pojedini delovi izgledaju da su u nemogućoj poziciji i da će da padnu svakog časa a šipke vizuelno kod nas izazivaju divljenje jer drže celinu u savršenoj ravnoteži).

Manastir Žiča postoji više od osam vekova i predstavlja istoriju naroda i vladara

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Manastir Žiča ima 815 godina, više od osam vekova stvaranja i borbe za opstanak. Veliki ljudi i vladari izgradili su manastir koji je postao mesto krunisanja kraljeva i prvo sedište samostalne srpske crkve. Iz veka u vek bila je rušena i obnavljana, narod je nalazio snage da opstane na tim prostorima.

Izgradnja manastira

Manastir Žiča sagrađena je u 13. veku, ktitor je bio prvi srpski kralj Stefan Prvovenčani. Udaljena je oko pet kilometara od Kraljeva.

Početkom 13. veka u Srbiju je iz Svete gore došao Sveti Sava i doneo mošti Stefana Nemanje da bi pomirio svoju braću Stefana i Vukana koji su bili u ratu. Pomagao je bratu Stefanu da izgradi manastir na mestu koje je bilo bogato plodnom zemljom. Baš ta pozicija u ravnici koja je bila lako pristupačna bila je razlog što je manastir tokom svog postojanja toliko stradao.

Godine 1219. Sveti Sava je u Carigradu od patrijarha i cara dobio potvrdu o autokefalnosti srpske crkve i sam je postao prvi srpski arhiepiskop a manastir Žiča sedište nove arhiepiskopije.

U manastiru je već 1221. godine krunisao brata Stefana za kralja iako je pre toga krunisan u Rasu krunom koju su doneli papski legati koji su i izvršili krunisanje.

Desetak godina kasnije manastirska crkva je završena i obojena crvenom bojom po ugledu na neke manastire na Svetoj gori, verovatno po zahtevu Svetog Save.

Poveljama kraljeva Stefana Prvovenčanog i Radoslava (najstariji istorijski izvori o manastiru Žiča) manastiru su darivana razna blaga, sela, planine, oko 200 porodica…

Detalj sa zida manastira Žiča

Rušenje i obnavljanje manastira

Krajem 13. veka Tatari su uništili manastir, zbog toga je grad Peć postao novo sedište arhiepiskopije.

Početkom 14. veka manastir je obnovio kralj Milutin.

Sa dolaskom Turaka na teritoriju Srbije manastir je neprestano paljen i rušen. Oko 150 godina je bio bez krova.

Ljudi a zatim i vreme ostavljali su duboke tragove na crkvi, neki su zaceljeni a neki su jasno i dalje vidljivi. Ostala je da osam vekova da ponosno stoji, širi pozitivnu energiju i podseća nove generacije na važnost izbora pravog puta i čuvanja tradicije.

Tokom 19. veka obnavljana je oko 50 godina i 1882. godine bila je mesto u kome je krunisan kralj Milan Obrenović.

U Drugom svetskom ratu Nemci su nemilosrdno bombardovali manastir. Svi objekti oko manastira bili su spaljeni a veliki deo zidova same crkve bili su skroz porušeni. Narod je uspeo da je obnovi i nakon takvograzaranja.

Nakon velikog zemljotresa koji se dogodio 1987. godine izvršena je restauracija manastirske crkve.

Manastir Žiča pogled iz dvorišta

Zašto je Žiča jedan od najznačajnijih manastira?

U Žiči je proglašena autokefalnost Srpske pravoslavne crkve i krunisano sedam kraljeva iz dinastije Nemanjić od Stefana Prvovenčanog do Stefana Dečanskog.

Ostalih pet su: Radoslav, Vladislav i Uroš I – sinovi Stefana Prvovenčanog, Dragutin i Milutin – sinovi Uroša I. Da li je sedmi krunisani kralj Stefan Vladislav II sin kralja Dragutina ili se misli na kralja Stefana Dečanskog (sin kralja Milutina) koji je zbog stradanja crkve od strane Tatara krunisan u Pećkoj Patrijaršiji 1322. godine.

Nazivaju je i Sedmovratna Žiča zato što se, po legendi, nakon krunisanja kralja otvarala nova vrata kroz koja je samo taj kralj prolazio i ona su bila odmah zazidana.

Da li su vrata otvarana svaki put na novom mestu ili su jedna vrata otvarana pa ponovo zazidana da bi se otvorila sledeći put?

Pored kraljeva iz dinastije Nemanjić u njoj su krunisani još kraljevi Milan Obrenović i Petar I Karađorđević.

Zaštićena od 1979. godine kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Zvona suveniri iz manastira Žiča

Freske u manastirskoj crkvi

Manastir Žiča postoji više od osam vekova – istorija naroda i vladara – prošlost koja je sačuvana u obliku manastira. Građena u raškom stilu.

Živopis u manastirskoj crkvi je iz 13. i 14. veka. Sačuvane freske nemi su svedoci dešavanja u istoriji.

U prvoj prostoriji prilikom stupanja kroz vrata crkve nalaze se kopije fresaka velikih formata iz drugih manastira i ponešto ostataka originalnih fresaka. ”Beli anđeo” je najlepša freska i nalazi se u manastiru Mileševa.

Prolazeći kroz sledeća vrata stupam u deo u kome su freske veoma dobro sačuvane.

Posmatram boje koje su prilično izbledele i zamišljam kako je izgledala kada je tek bila oslikana. Osetila sam poseban mir, neku posebnu energiju koja je bila prisutna u tom delu. Svi koji su gradili manastir i oni koji su ga oslikavali sigurno su uložili svo svoje znanje i energiju da hram bude što bolji i lepši.

Primećujem niz ornamenata na lukovima koji su dobro očuvani i jasni. Šta oni znače? Da li su samo obična dekoracija, povezivanje svih elemenata u jednu celinu ili svaki ima svoje značenje?

Crvena boja fasade

Prilikom moje posete manastiru u 2023. godini crvena boja manastira koja se nalazi na svim suvenirima nije bila u stvarnosti. Crkva je stajala na kiši ogoljenih cigli koje ispisuju vekove koji su minuli. Crvena boja kao zaštitni znak nestala je. Neobičan je pogled na izbledele cigle jer sam očekivala jarku crvenu boju koja će potpaliti vatru u mojoj mašti tog dana u njenoj blizini.

Saznajem da zbog konzervatorskih radova manastir nema boju po kojoj je prepoznatljiv. Proći će još par godina dok se ne vrati crvena boja. Malter je sa hrama potpuno skinut 2020. godine. Od tada stručnjaci pomoću instrumenata prate sleganje objekta. To praćenje mora trajati jednu do dve godine zatim sledi statična sanacija objekta, zatim malterisanje pa bojenje u boju koju očekujemo.

Malterisanje fasade biće krečnim malterom koji se priprema po staroj recepturi kao kada je manastir i nastao. Zatim se boji malter.

Kreč za fasadu je već ispečen na stari način u posebno ozidanim pećima vatra je ložene suvim uglavnom bukovim drvima zatim je gašen i prevezen u manastir u već pripremljene jame da odleži (potrebno je da kreč odleži dve tri godine najmanje a što duže odstoji to je bolje). Od kreča se prvo pravi nekoliko različitih uzoraka i njihov kvalitet testira jednu godinu u svim vremenskim uslovima a zatim se bira najbolji.

Do tada imam priliku da bolje upoznam kako je, pre 800 godina, crkva građena ciglu po ciglu, kamen po kamen.

Vraćam se ponovo kada Žiča odene svoje novo ruho. Moram je videti u punom sjaju jer ona je simbol, jasna poruka svim generacijama da se manastiri moraju obnavljati i da dolazeće generacije poštuju ono što su im preci ostavili.

Obnavljane znači da smo nastavili njihov put i da znamenje, znakovi koje su nam ostavili služe kao vodilja u budućnost.

Umetnici inspirisani manastirom Žiča

Pesnik Vasko Popa obraćao se Žiči sledećim rečima:

‘’Crvena gospođo Žičo

Iz moga srca izlaziš…

Koračaš sedmovratna

U pratnji svog ženika sunca

Po zrelim talasima žita

I stojiš na samom vrhu

Izabranog trougla u plamenu…’’

Književnica Isidora Sekulić o Žiči:

‘’Žiča ne leži strogo manastirski, povučena u stranu i skrivena. Ona leži nekako centralno, i kapije joj vode u više pravaca neposredno u svetovni život, u borbu taština, u neuko tavorenje prostog čoveka.

…

Sve nam se čini da bi oko Žiče trebalo izvesti jednu kružnu aleju, i onda bi njene kapije, crkve i zvonare upirale simbolično u pokrajine i naselja koja vezuju tradiciju.’’

Carska palata u Sirmijumu (Sremska Mitrovica)

Carska palata – tragovi drevnog Sirmijuma

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Hipodrom kao dokaz za Carsku palatu

Sličajno, prilikom otkopavanja temelja za izgradnju stambene zgrade u Sremskoj Mitrovici otkrivena je Carska palata. Na lokalitetu su zapičeta arheološka istraživanja 1957. godine, bila su to prva istrživanja rimskog grada Sirmijuma.

U blizini ovog objekta otkriven je i hipodrom, tim otkrićem sa sigurnošću su arheolozi zaključili da je u pitanju carska palata. Palata je podignuta u III i IV veku nove ere, u to vreme u rimskim gradovima hipodromi su se gradili u blizini palate za potrebe predstavljanja novih careva ali i javnih događaja na kojima bi učestvovao car da bi bio u kontaktu sa svojim podanicima.

Pored toga hipodrom ili cirkus kako se još nazivao služio je za zabavu naroda, trke dvokolicama bile su najpopularniji sport u to vreme.

Hipodrom u Sirmijumu je jedini koji je otkriven na teritoriji Srbije iako je pronađeno pet rimskih gradova. Takođe je jedini neiskopani rimski cirkus a bio je na drugom mestu po veličini u Evropi.

Maketa drevnog grada Sirmijum

Debeli zidovi i podni mozaici

Na terenu se mogu videti delovi palate sa debelim zidovima od cigle i kamena koji su služili za stanovanje. Carske palate koje su se gradile u tom periodu imale su privatni deo u kome je stanovala carska porodica i poslovni deo gde je car obavljao svoje vladarske dužnosti.

Unutrašnja dekoracija palate rađena je sa podnim mozaicima koji su dobro očuvani, sa freskama na zidovima i sa različitim ukrasnim kamenjem – skulpturama koje je dovoženo iz drugih delova sveta u kojima su vladali rimljani.

Ispod podova palate bila je urađena instalacija za podno grejanje toplim vazduhom kao i keramičke cevi koje su bile ugrađene u zidove. Toplota do cevi dovođena je iz peći u kojima je tokom zime stalno ložena vatra. Zagrevanje podova u palati vršeno je tako što su se prilikom izgradnje postavljala dva poda (opekama odvojena) između kojih se kretao topao vazduh i tako zagrevao prostorije.

Mozaik iz Carske palate u Sremskoj Mitrovici

U Carskoj palati pronađeno je 250 m² dobro očuvanih podnih mozaika.

Najviše ima geometrijskih motiva koji su kombinovani sa motivima iz biljnog sveta. Mozaici koji su nastajali slaganjem sitnih kockica kamena bili su često korišćeni i u drugim rimskim palatama kao što je Dioklecijanova palata u Splitu.

Mozaici iz doba rimljana otkrivaju koliko su oni imali smisla za umetnost. Kamen do kamena, boje prirodne, prijatne za oko, njihovim veštim kombinovanjem umetnici su stvarali 3D efekte.

Tetrarhija

Osvajanjem Panonije Rimljani su dospeli do Dunava i pozicije koja je bila pogodna za borbu protiv varvarskih plemena koja su napadala Rimsko carstvo. Sirmijum su osvojili krajem I veka nove ere.

U njihovoj vlasti grad je počeo da raste i da se razvija. Kada je dobio vojni značaj razvoj je ubrzan, dolaskom careva u grad iz koga prirpemaju vojne operacije značio je veliki napredak i od sredine III veka Sirmijum je postao ekonomski centar cele regije.

U samom gradu ili njegovoj okolini rođeno je nekoliko rimskih careva. Jedan od njih bio je Prob koji je dozvolio da se vinova loza sadi i izvan rimskog carstva. Na Fruškoj gori posadio je prve vinograde. Pored toga u okolini Sirmijuma naredio je da se radi odvodnjavanje zemljišta da bi bilo pogodnije za poljoprivredu.

U vreme vladavine Tetrarhije (rimskim carstvom vladaju četiri cara – car Dioklecijan je uveo ovakav način vladavine 293. godine nove ere) Sirmijum je postao jedna od četiri prestonice Rimskog carstva. Grad je imao svoju kovnicu novca, carsku palatu, hipodrom, zatim manje radionice, privatne vile, javna kupatila, amfiteatar…

Impresivan je broj rimskih careva koji su svojim delom carstva upravljali iz Sirmijuma. To su: Marko Aurelije, Trajan Decije, Maksimin Tračanin, Ingenije, Klaudije II Gotski, Aurelijan, Prob, Dioklecijan, Maksimijan, Konstantin Veliki, Licinije, Konstancije, Julijan I, Jovijan, Gracijan, Valens i Valentinijan i Teodosije.

Smenjivanje vladara grada

U IV veku u Sirmijumu je sedište episkopije i hrišćanska crkva tada ima važnu ulogu, održavani su crkveni sabori… Postojala velika zajednica hrišćana u tom periodu koja je bila proganjana od strane rimljana ako se nisu povinovali njihovoj religiji. Episkop Irinej je ubijen kao i drugi hrišćani jer nisu prineli žrtve rimskim bogovima. Desetak godina nakon tog događaja proglašen je Milanski edikt kojim su hrišćani dobili slobodu da ispovedaju svoju veru.

Carska palata u Sremskoj Mitrovici

U V veku grad su razorili Huni. Kasnije su se gospodari grada naizmenično smenjivali da bi krajem VI veka u grad stigli Avari i potpuno ga razorili.

Dalji život grada bio je sličan, zauzimale su ga mnoge države, napuštale pod naletom jačih, grad je bio razaran i obnavljan…

Turistička atrakcija

Danas je Carska palata mesto koje podseća na boravak u gradu rimskih careva i predstavlja turističku atrakciju. Ceo kompleks je pokriven i zaštićen od uticaja vremenskih nepogoda. Ona nas podseća da se tragovi starog grada Sirmijuma nalaze ispod ulica kojima šetamo, ispod zgrada i kuća.

Grad Sremska Mitrovica i Muzej Srema su riznica priča iz prošlosti. Iskoristite lepo vreme i provedite dan u ovom izuzetno inspirativnom gradu.

Obavezno posetite Carsku palatu!

Manastir Mileseva

Manastir Mileševa, zaštićena ispod krila Belog anđela

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Raška škola arhitekture

Manastir Mileševa pripada raškoj školi gradnje. Svi građevinski radovi trajali su samo dve godine, završeni su 1219. i ta godina je uzeta kao godina izgradnje manastira. Oslikana je nekoliko godina kasnije.

Raški stil gradnje crkava je domaći stil koji je preuzeo primat za vreme vladavine dinastije Nemanjić. Karakteristike raške škole su: kupola, izduženost osnove crkve koja je najčešće naglašavana naknadno dozidanim pripratama, raskošno oslikavanje unutrašnjosti crkava…

U Mileševi nema ukrasa iznad vrata i prozora, nema rozeta koje se često nalaze na fasadama manastirskih crkava. Spoljašnjost crkve jednostavno je ukrašena i to joj daje mističnost i moć.

Ktitor manastira je kralj Vladislav Nemanjić (vladao od 1234 do 1243), sin Stefana Prvovenčanog, koji u vreme gradnje nije bio kralj (krunisan je tek 1234. godine). Nakon smrti sahranjen je u manastirskoj crkvi.

Dozidao je pripratu 1235.godine i u nju je sledeće godine, iz Bugarske, preneo mošti Svetog Save. Na istom mestu danas se može videti kovčeg (obnovljen 2003) u kom se nalazilo telo svetitelja.

Zvonik u manastiru Mileševa

Tokom vekova manastir je sedam puta bio razaran, pljačkan i paljen od strane Turaka. Godinama je bio prazan i zapušten, jedno vreme bio je i bez kupole. Svaki put je iznova obnavljan, tako su sačuvane dragocene freske u crkvi. Godine 1863. obnovljen je kao što danas izgleda.

Manastir je proglašen za Spomenik kulture od izuzetnog značaja. Još u srednjem veku pominjao se sa poštovanjem jer je u hijerarhiji manastira u Srbiji bio na drugom mestu, posle Studenice. Njegovo postojanje i raskošno zidno slikarstvo značajni su i danas.

Bela, žućkasto-bela fasada manastira pod jakim sunčevim zracima blješti, tako me je dočekala Mileševa, tako što se pokazala u punom sjaju. Posmatram je, prvi pogled na nju je presijavanje beline na prepodnevnom suncu  koje širi toplinu. Znala sam da je drugačija od ostalih manastira, zato sam tu, da vidim freske koje čuva i da dodirnem deo duhovnosti koji u sebi nosi i širi vekovima.

Freske u manastiru Mileševa

Iščekujem susret sa Belim anđelom, freskom koja je najlepša… Zanima me kakva je energija oko nje, i uopšte u manastiru.. Kakav je osećaj stajati pored freske i posmatrati je?

U svaki manastir odlazim sa velikim poštovanjem prema svecima koji su vezani za manastir, prema ktitorima koji su izdvojili novac za gradnju, prema svim onim koji su učestvovali u gradnji, prema onima koji su bojama i svojim darom oslikali manastir, prema monasima i monahinjama koji žive u manastiru i održavaju ga. Poštujem pravila zabrane fotografisanja unutar crkve.

Prospekt sa freskama iz manastira Mileševa

Velika lepota nalazi se u unutrašnjosti crkve, freske iz srednjeg veka predstavljaju osnov duhovnosti celog naroda. Zidno slikarstvo manastira Mileševa najbolje je u srednjem veku. Freske su oslikane tako da mogu zasebno da stoje i da se tumače iako su šire posmatrano deo neke veće kompozicije.

U manastiru se nalaze tri remek dela slikarstva trinaestog veka u Srbiji, tri freske:

  • ‘’Beli anđeo’’,
  • ‘’Bogorodica iz Blagovesti’’ i
  • ‘’Ktitorska kompozicija sa portretom kralja Vladislava’’.

Freska ‘’Beli anđeo’’

Posebna freska ’’Beli anđeo’’, potpuno je očuvana, izuzetne lepote i izrade… Belina isijava ispod krila anđela i širi se kroz crkvu. Freska je deo kompozicije ‘’Mirosnice na Hristovom grobu’’. Predstavlja arhanđela Gavrila koji prstom pokazuje na prazan grob Isusa Hrista. Videti ovu fresku uživo na mestu na koje ju je smestio slikar pre 800 godina velika je privilegija.

Freska ‘’Beli anđeo’’ predstavlja simbol srednjovekovnog freskoslikarstva i njegovog trajanja. Autor freske je nepoznat. Svako ko je vidi postavlja pitanje ‘’kako su se boje tako jasno sačuvale’’? U 16. veku neko je malterom prekrio originalne freske u manastiru, verovatno da Turci ne bi spalili manastir. Tako je freska bila zaštićena vekovima.

Sredinom 20. veka, tokom restauracije crkve i analizom kvaliteta fresaka, otkriveno je da se u jednom delu zida crkve ispod postojećih fresaka nalazi još jedan sloj. Skidanjem gornjih fresaka pored ostalih otkriven je ’’Beli anđeo’’. 

Bez daljih pitanja jasno je da freska postoji. Posmatram je i pokušavam da proniknem u poruku koju donosi. Iz svakog ugla iz kog je pogledam anđeo me gleda u oči kao da se meni obraća, taj blagi ali prodorni pogled je energija freske. To je naš susret sa energijom u manastiru Mileševa.

Freska ‘’Bogorodica iz Blagovesti’’

Freska Bogorodice sa preslicom i vretenom u ruci (izvorni naziv ’’Freska Blagovesti’’) je totalno neobična. Na njoj je Bogorodica predstavljena je sa vretenom u ruci, kako radi. Ova predstava je veoma važna jer postoje samo tri freske u svetu na kojima Bogorodica predstavljena u toku obavljanja određenih poslova.

Ktitorska kompozicija

Jedna od fresaka posvećena je ktitoru manastira kralju Vladislavu Nemanjić sinu Stefana Prvovenčanog koji je crkvu izgradio kao svoju zadužbinu u kojoj je i sahranjen. Pored njega predstavljeni su i ostali vladari iz porodice Nemanjić: Stefan Nemanja, Stefan Prvovenčani, Sveti Sava i Radoslav Nemanjić.

Ko su umetnici koji su freskopisali manastir? Pretpostavka je da su prvi bili iz Soluna i da ih je Sveti Sava doveo. Nisu poznati ni koji su freskopisci koji su kasnije uradili izuzetne freske. Ne postoje sigurni podaci ni o umetnicima koji su u kasnijem periodu oslikavali crkvu u manastiru Mileševa ali svi su  ostavili veličanstvena dela.

Freska ‘’Sveti Sava’’

Pored ovih izuzetnih fresaka u crkvi se nalazi i freska koja važi za najznačajniju za istoriju Srbije jer je na njoj najvernije prikazan lik Svetog Save. Freska u Mileševi je original sve ostale su rađene prema njoj.

Fotografije Svetog Save koje se nalaze u svim udžbenicima su sa ove freske jer ona je najvernija predstava njegovog lika. Pretpostavlja se da je nastala tako što je Sveti Sava poziro za slikanje. Freska je veoma dobro očuvana.

Freska Svetog Save iz manastira Mileševa

Mošti Svetog Save prenete su u pripratu crkve manastira Mileševa 1236. godine, u manastiru su bile do 1594. kada su ih Turci preneli u Beograd i spalili na Vračaru. Okupljanje naroda u velikom broju oko moštiju svetitelja bio je razlog ovog čina jer su se Turci plašili jedinstva naroda. U periodu kada su se mošti svetitelja nalazile u Mileševi u narodu je nazivana ‘’manastir Svetog Save’’.

Leva šaka je jedini ostatak moštiju svetitelja, izložena je u manastirskoj crkvi.

Riznica manastira Mileševa

Štap Svetog Save čuva se u manastirskoj riznici, žezlo (štap) je Sveti Sava dobio od vaseljenskog patrijarha 1219. godine, kao znak samostalnosti Srpske pravoslavne crkve.
U riznici se pored štapa nalazi niz predmeta koji imaju veliku kulturni i istorijski značaj. To su razni crkveni predmeti, crkvene odore bogato ukrašene vezom, Cetinjski Oktoih (knjiga iz 1493. godine koja je najstarija južnoslovenska štampana knjiga) i niz drugih unikatnih primeraka značajnih crkvenih knjiga, zanimljiva i retka ikona tamnopute Bogorodice…

Mileševska štamparija (1544-1557)

U manastiru, u 16. veku, radila je štamparija koja je kupljena je u Veneciji. Do tada su monasi ručno prepisivali crkvene knjige. Tajno je smeštena u prilagođen prostor pod plafonom priprate.

U Mileševskoj štampariji odštampane su tri knjige: ’’Psaltir’’ (prva štampana knjiga), druga je ’’Molitvenik’’ i treća je takođe ’’Psaltir’’ ali štampana kasnije a razlikuje se od prvog po velikom broju štampanih ornamenata. Povezivanje knjiga obavljali su monasi u manastiru koji su već imali iskustvo u povezivanju ručno prepisivanih knjiga.

Danas u manastiru nema nijedne sačuvane knjige koja je štampana u njegovoj štampariji. Nekoliko sačuvanih primeraka knjiga nalaze se u Narodnoj biblioteci Srbije, arhivu Srpske akademije nauke i umetnosti i drugim značajnim kulturnim institucijama. Postojanje štamparije u srednjem veku bilo je veoma značajno za kulturu naroda.

Staro stablo klena

Bela Mileševa presijava se na suncu, ističe lepo uređeno dvorište sa konacima i riznicom. Pored crkve nalazi se ostatak debelog drveta. Staro stablo klena i dalje stoji u porti.

Staro stablo klena u porti manastira Mileševa

Kako je manastir bio napušten jedno drvo klena bilo je izraslo unutar zidova crkve. Prilikom obnove manastira 1863. godine monasi su izvadili klen i presadili pored crkve, tu je stablo ostalo do danas, iako više nema svojih grana ni zelenila. Zelenilo mu daje bršljan koji prekriva deblo na dnu i saksije puzavica okačene na male ostatke grana.

Reka Mileševka

Tik do zida manastirske ograde protiče reka Mileševka. Na njoj je iznad zidina manastira izgrađen drveni most koji predstavlja rekonstrukciju srednjovekovnog mosta koji je tu postojao. Obnovljen je 1999. godine.

Obraćam pažnju na reku, njeno žuborenje je veoma važno, zvuk vode koja se uz svoju melodiju kreće tu blizu manastira, utiče opuštajuće. Lepo uređena porta priprema nas da u manastir uđemo opušteni i spremni da se povežemo sa njegovom energijom, da je osetimo, da primetimo ili shvatimo da i mi kao ljudska bića imamo veliki energetski potencijal. Potražimo sreću unutar nas jer ona je u nama, opustimo se i dozvolimo energiji da izađe na površinu, da nam obogati život.

Most na reci Milesevka

Reka Mileševka duga je oko 20 km a na tom toku uspela je da izradi 10 km dug kanjon sa izuzetno visokim liticama na pojedinim mestima. Izvire na planini Jadovnik a uliva se u Lim u Prijepolju.

Šta reći na kraju...

Pokretač za odlazak u izabrani manastir je naša unutrašnja energija koja je u određenom trenutku dovoljno jaka da nas podstakne da odemo na duhovno jaka energetska mesta da je dopunimo i ojačamo.

Snaga čoveka je u njegovoj duhovnoj energiji. Danas je veliki atak na nju, preteranom stimulacijom običnih doživljaja (hrana, piće, droga, pretrpanost informacijama i stres)  ta energija se slabi. Svesno moramo da se borimo da je obnovimo jer samo tako ćemo biti jaki. Tada ćemo moći sami mnogo više da rasuđujemo o svemu i preusmerimo novac za odlazak na mesta na kojima ćemo obnoviti našu energiju, ojačati zdravlje…

Planina, more ili duhovno putovanje kako u tom trenutku želimo i osećamo da treba da idemo. Treba da vratimo izgubljenu sigurnost da slušamo sebe, osluškujemo telo šta mu treba i obnavljamo unutrašnju energiju.

Danas je moj odlazak u manastir Mileševu upravo to. Na Zlatiboru dugim šetnjama obnavljam fizičku snagu a odlaskom do manastira obnavljam duhovnu snagu, povezujem se sa svojim bićem na dubljem nivou. Potrebno mi je to povezivanje, potreban mi je taj susret sa građevinom koja je stara više od 800 godina. Poštovanje prema svima koji su je sagradili i ostavili potomcima.

Prva umetnička kolonija u Srbiji

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Nadežda Petrović osnovala je Prvu umetničku koloniju u Srbiji

Likovna kolonija ‘’Sićevo’’ osnovana je 30. jula 1905. godine u selu Sićevu u Sićevačkoj klisuri. Osnivač je slikarka Nadežda Petrović. Njena ideja bila je da umetnici zajedno slikaju, proučavaju srpske narodne običaje, razmenjuju mišljenja i iskustva… Ovo je najstarija umetnička kolonija srpska, jugoslovenska i na Balkanu. Kolonija je održana 1905 pa tek nakon 59 godina ali od kada je obnovljena, 1964. godine, održava se neprekidno.

Slikarka Nadežda Petrović osnovala je Prvu jugoslovensku umetničku koloniju u Sićevu koja je sa radom počela 1905. godine. Nadežda Petrović se zalagala da umetnici trebaju da slikaju i van ateljea u prirodi. U to vreme u slikarstvo na Balkanu počeli su da se upliću nemački i francuski pravci (secesija, impresionizam, ekspresionizam, fovizam) jer je većina umetnika sa tog šireg prostora studirala u Nemačkoj i bili su na izvoru promena koje su se dešavale u Evropi.

Godine 1905. umetnici su boravili, slikali i obilazili Sićevačku klisuru i u njoj nalazili inspiraciju za svoje stvaralaštvo. Sa stena u Sićevu posmatrali su lepotu klisure dole duboko gde se Nišava izborila za svoje postojanje. Reka Nišava u klisuri svojom zelenom bojom utopila se u prirodu. Slikari su bili tu da probaju tu lepotu prirode četkicom i bojama da prenesu na platno.

Nadežda im nije dala samo taj zadatak nego da upoznaju narod, da njih narod vidi kako slikaju, da ga edukuju, da posete sve važne istorijske i duhovne spomenike u tom kraju… Bio je to prvi put da je organizovana kolonija slikara i bila je važna za slikare, za državu ali i za stanovnike Sićeva i okolnih mesta.

Zgrada slikarke kolonije u SićevuUmetnici su bili smešteni u kućama meštana a zvanično kolonija je organizovana u staroj školi u Sićevu. Danas se takođe održava na istom mestu, u staroj školi koja je obnovljena.

Obnova umetničke kolonije

Kolonija je obnovljena 1964. godine, traje i danas, slikari i dalje neguju Nadeždinu ideju i dolaze u klisuru da njenu lepotu i dalje prenose na svoja platna. Kolonija je nastavila rad pod nazivom Slikarska kolonija.

Slikari su u godini obnove Kolonije bili smešteni u hotelu u Sićevačkoj klisuri. Kao i tokom prve Kolonije kada je organizator bila velika slikarka i te godine su umetnici obavljali osnovni zadatak – slikanje ali su i pored toga obišli selo Sićevo i družili se sa njegovim stanovnicima, obišli kulturno istorijske spomenike u klisuri i gradu Nišu.

Danas koloniju organizuje Savremena galerija iz Niša koja, takođe, u svojim prostorijama organizuje izložbu slika sa kolonije.

Bista Nadežde Petrović nalazi se ispred zgrade Likovne kolonije u selu Sićevo.

Sićevo

Sićevo je selo kod Niša koje je smešteno na 400 metara nadmorske visine, iznad prelepe klisure a ispod Svrljških planina. Sićevo je poznato i po kvalitetnom vinu, nekada je bila državna zadruga koja je omogućavala plasman vina danas su to porodične vinarije koje i dalje proizvode kvalitetna vina.

Sićevo, selo kod Niša

To je izabrano selo za Prvu umetničku koloniju na Balkanu. Slikarka Nadežda Petrović svojim izborom, dolaskom i radom u njemu učinila ga je večno poznatim. U selu je vidikovac Brljaski kamen sa koga je najlepši pogled na reku Nišavu i klisuru.

Izložba ‘’Nadežda Petrović: bez boje’’

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

U Narodnom muzeju u Beogradu, u Kabinetu grafike, u toku je izložba pod nazivom ‘’Nadežda Petrović: bez boje’’. Izloženo je 75 crteža, većina je u vlasništvu Narodnog muzeja, ostali su iz Muzeja savremene umetnosti u Beogradu i Galerije Pavla Beljanskog u Novom Sadu.

Slikarka Nadežda Petrović je crtež najviše koristila za skiciranje, brzo beleženje određenih ideja, događaja, pejzaža i kompozicija na papir. Po potezima olovke i bogatstvu crteža vidi se da je to radila brzo, često samo naznačavala ideje. Nije radila crteže koji su bili oblik umetnosti za sebe jer je više volela da se izražava bojom.

Čovek sa kapuljačom, crtež, Nadežda PetrovićUglavnom su malog formata, primer su dva crteža sa obale Dunava: ’’Tvrđava Ram’’ i ’’Golubac’’ na kojima je zabeležila jedno putovanje.

Zanimljivo je pogledati kako je Nadežda Petrović pre 120-130 godina za sebe beležila pojedine ideje. Nema boja pa je čudan osećaj prema ovoj vrsti dela. Jaka boja i oštar potez četkice nedostaju da upotpune ove radove tanane kao sveže ispletena paukova mreža.

Ova izložba je prilika da se kroz crtež sagleda jedan deo stvaranja velike slikarke – uočava se da je mnogo crteža nastalo energičnim potezima koji su karakteristični i za njen stil slikanja ali kod većine crteža ipak prevladavaju nežniji potezi olovkom koji su dali blaži izraz posebno kod pejzaža.

Nadežda Petrović, Izložba bez bojeNjeni crteži retko su se mogli videti jer većina crteža prikazanih na izložbi nikada nije izlagana. Crteži malih i manjih formata su kao beleške za neke nove slike ili samo ideje. Nije poznato da ih je realizovala kroz slike.

Stručnjaci su dali kratku analizu njenih crteža i rasporedili ih u tri grupe:

  • Skice i beleške
  • Studijski crteži iz školovanja u Beogradu i Minhenu
  • Crteži koji potvrđuju izvesnu zrelost u slikarskom izražavanju

Izložba je otvorena povodom 150 godina od rođenja slikarke Nadežde Petrović i trajaće do 10. decembra 2023. godine.

Nadežda Petrović crtežiPrethodne dve velike izložbe posvećene Nadeždinom stvaralaštvu koje su organizovane ove godine bile su u:

Narodnom muzeju – Izložba: ‘’Nadežda Petrović – Modernost i nacija’’ koja je trajala tri meseca. Bilo je predstavljeno celokupno slikarsko stvaralaštvo Nadežde Petrović dopunjeno sa manjim brojem fotografija. U oktobru biće otvorena u Umetničkoj galeriji ‘’Nadežda Petrović’’ u Čačku.

Etnografskom muzeju – Izložba ’’Nasleđe’’ – Etnografska kolekcija Nadežde Petrović koja je trajala do septembra (52 etnografska predmeta koje je Nadežda prikupila tokom svojih putovanja po Srbiji i okolnim zemljama u kojima su živeli Srbi).

Izlozba Nasledje u Etnografskom muzeju

Etnografska kolekcija Nadežde Petrović

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Izložba etnografskih predmeta iz kolekcije Nadežde Petrović u Etnografskom muzeju predstavlja uvid u još jednu oblast kojom se velika slikarka bavila. Početkom 20. veka tokom svojih putovanja kroz Srbiju i okolne zemlje (Makedoniju, Bosnu i Hercegovinu…) prikupljala je ručno rađene odevne i ukrasne predmete. Poštovala je ručni rad samoukih žena, mnoge tekstilne predmete koje je videla svrstala je u primenjenu umetnost – narodnu umetnost.

Deo tih radova, tačnije 52, izloženi su u Etnografskom muzeju na izložbi pod nazivom ’’Nasleđe’’ koja je organizovana povodom 150 godina od rođenja slikarke.

Njene velike, već izbledele fotografije, prvo je što sam videla na ovoj izložbi. Podsetile su me na njeno stvaralaštvo u više oblasti – slikarstvo, fotografiju, pisanje…

Fotografije ateljea u Parizu (radni prostor vajara Ivana Meštrovića u kome je Nadežde Petrović slikala od 1910 – 1912. godine) i niz porodičnih fotografija koje je uradila slikarka deo su ove izložbe i dočaravaju dve velike Nadeždine ljubavi fotografiju i ručno rađene predmete narodne umetnosti.

Pariski atelje Nadežde Petrović 1910. godine ukrašen ručno radjenim predmetimaNa centralnom mestu na izložbi nalazi se fotografija iz pariskog ateljea. Na fotografiji se vide ručno rađeni dekorativni tekstilni predmeti: vezeni peškiri i stolnjaci, pregače, ćilimi… Tu je i suknja kojoj je dala ulogu ’’tapiserije na zidu’’.

Sa ponosom je predstavljala ručne radove gde god se kretala ili boravila u inostranstvu: Minhenu, Parizu, Rimu, Beču…

Nadežda Petrović je bila veliki poštovalac ručnih radova. Za mnoge od njih govorila je da čine narodnu umetnost. Živela je u vreme kada su se u evropskim gradovima organizovale izložbe radova od tekstila koje su uglavnom radile žene na selu koje su bile primorane da za sebe i ukućane izrađuju odeću od lana i vune. Kombinovale su ih sa drugim materijalima (svilom i pamukom) u zavisnosti od bogatstva porodice. Tkale su, plele, heklale, šile, vezle, izrađivale nakit…

Etnografska kolekcija Nadežde petrović na izložbi u Etnografskom muzeju u BeograduDevojačke spreme bile su prava riznica bogato ukrašenih haljina, prsluka, marama, peškira, čarapa… Spreme su rađene godinama – deo je bio namenjen za poklone članovima nove porodice i svatovima a deo je bio nevestina lična odeća.

Mnogi od tih primeraka bili su mala umetnička dela koja su kasnije prikupljana od strane kolekcionara u zemlji ali su prodavana i kupcima iz inostranstva.

Nadežde Petrović je ukazivala na opasnost da kupci iz inostranstva mogu odneti sve te vredne radove koji predstavljaju izraz i ’’dušu’’ naroda. Zato je i sama prikupljala ’’umetničke’’ primerke do kojih je došla.

Znala je i ukazivala da je važno da se predmeti koji se nalaze kod porodica u selima i koji su ručni rad moraju prikupljati i sačuvati za muzeje jer će u budućnosti oni biti primerci od kojih će se zasnivati tradicija naše zemlje.

Sada je deo etnografskih predmeta koje je prikupila izložen u muzeju baš kako je Nadežda želela.

Sa izložbe izdvajam haljine ukrašene vezom, nekoliko rukava sa ženskih haljina i košulja koji su ukrašeni vezom, mnogo nakita: pafte, minđuše, grivne, igla za kosu, ogrlice, narukvice, prstenje… Nadežda je izabrala i sačuvala najlepše do kojih je došla na terenu.

Pafte deo nakita iz etnografske kolekcije Nadežde PetrovićBoje su izražajne jake, pozitivne, one kroz izuzetno dobro urađen vez daju lepotu predmetima. Crvena, najčešće jarka bordo, žuta, narandžasta, ponegde roze, zelena, plava i crna…

Primerci sa kosovskim vezom izdvajaju se svojom lepotom i zaslužuju divljenje. Nadežda Petrović je posedovala haljinu od platna ukrašenu kosovskim vezom u kojoj je i fotografisana. Divila se vezovima koje su radile žene sa Kosova.

Na svojim slikama ostavila je zabeležene: pejzaže i predele, život na selu, portrete, seljanke u obavljanju raznih poslova… Kroz prikazivanje žena u obavljanju poslova u polju isticala je težak život i položaj žene na selu, zalagala se da obrazovanje bude ženama dostupnije…

Na njenim slikama žene su bile u nošnjama, na delovima se naslućuje bogatstvo šara, istaknuti su ukrašeni delovi, ali nisu jasne linije već je sve predstavila blagim konturama ornamenata.

Fotografija Nadežde Petrović u narodnoj nošnji iručno rađeni haljina i jelekZašto je svoju kolekciju etnografskih predmeta ponela u Pariz?

Pripremajući se za odlazak u ’’grad umetnosti’’ na usavršavanje znala je da su jugoslovenski umetnici planirali da naprave izložbu na kojoj bi pored njihovih slika bili izloženi i ručni radovi – ćilimi, narodne nošnje, čipke… Planirala je da pored svojih slika izloži i ručne radove iz etnografske kolekcije. Želela je da svetu pokaže prelepe ručne radove. Na žalost, nije realizovala tu ideju.

Pored toga deo predmeta ponela je kao materijal za studije o narodnim vezovima koje je nameravala da radi tokom boravka u Parizu.

Svi etnografski predmeti koji su bili u ateljeu kao i njene slike i crteži ostali su u Parizu (ostavila ih je jer je nameravala da se vrati). Pariz je napustila i vratila se u Beograd zbog loše materijalne situacije.

Zbog ratova koji su se desili u Pariz se nikada nije vratila, svi njeni predmeti vraćeni su u Beograd tek 1919. godine kada ih je Ministarstvo prosvete otkupilo od njenih naslednika.

Izložbu u Lionu 1917. godine ’’Srpska umetnost i domaća radinost ’’ organizovala je Srpska trgovačka komora sa ciljem da preko izložbe svet podseti da je u Srbiji ratno stanje i da je njena teritorija okupirana. Na izložbi su bile tri Nadeždine slike (bilo je to prvo izlaganje slika nakon njene smrti) i cela kolekcija etnografskih predmeta (prvi i jedini put predstavljena u svetu).

Sa izložbe ''Nasleđe'', kolekcije etnografskih predmeta Nadežde Petrović, u Etnografskom muzejuKod nas deo kolekcije iz pariskog ateljea prikazan je 2021. godine na izložbi ’’Zlatnom rukom i srebrnim srpom’’ u Umetničkoj galeriji ’’Nadežda Petrović’’ u Čačku.

Prikupljanjem tekstilnih predmeta i njihovim pokazivanjem u inostranstvu ponosno je predstavljala svoj narod i isticala lepotu narodne umetnosti.

Izložba će trajati do 01. septembra 2023. godine.

Jefimijini dani 2023

Jefimijini dani u manastiru Ljubostinja 2023

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

U junu svake godine u Trsteniku i manastiru Ljubostinja održava se manifestacija ’’Jefimijini dani’’ posvećena prvoj srpskoj pesnikinji Jefimiji. Reči, muzika i pokret prenose poruke umetnika na ovoj kulturnoj manifestaciji. Nagrada ’’Jefimijin vez’’ je kopija Pohvale knezu Lazaru i dodeljuje se za najbolju knjigu pesama objavljenu u protekloj godini.

Monahinja Jefimija (despotica Jelena Mrnjavčević) je pomagala kneginji Milici u vaspitanju dece i obavljanju državničkih poslova nakon pogibije kneza Lazara. Na crvenoj svili zlatnim nitima ispisala je pesmu-molitvu ’’Pohvala knezu Lazaru’’.

Ove godine dodela nagrada bila je u Domu kulture Trstenik, zbog lošeg vremena. Dobitnik nagrade ’’Jefimijin vez’’ je Bratislav R. Milanović za zbirku pesama ’’Plava meduza’’.

Nagrađeni pesnik tokom Jefimijinih dana u 2022. godini bio je Slobodan Jović za zbirku pesama ’’Isusov trn’’.

Prvi Jefimijini dani održani su u junu davne 1971. godine. Organizatori su bili Radnički univerzitet ’’Đuro Salaj’’ iz Beograda i Zajednica kulture opštine Trstenik. Na ovoj manifestaciji pored ostalih stihove je govorila i pesnikinja Desanka Maksimović.

Sledeće godine, 1972. manifestacija je dobila novi naziv ’’Dani pesnikinja i vezilja’’ pod kojim se održala samo dva puta jer je ukinuta. Nije se održavala sve do 1991. godine kada je obnovljena pod imenom ’’Jefimijini dani’’, od tada održava se svake godine.

Jefimijini dani, Manastir LjubostinjaDanas je manifestacija ’’Jefimijini dani’’ pravi primer za promociju kulturnog i duhovnog nasleđa kneginje Milice i monahinje Jefimije kao i manastira Ljubostinja. Povezuje umetnike sa tradicijom, manastirom kao duhovnim izvorom i stvaralaštvom dve velike žene iz prošlosti.

Manastir Ljubostinja – mesto za osluškivanje svojih misli

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

U porti manastira Ljubostinja

Manastir Ljubostinja se nalazi u dolini reke Ljubostinje pet kilometara od Trstenika. Sagrađen je krajem 14. i početkom 15. veka. Posvećen je Uspenju presvete Bogorodice. Zadužbina je kneginje Milice i poslednja zadužbina Nemanjića. Mnogo žena udovica nakon Kosovskog boja zamonašilo se u ovim manastiru.

Tišina, priroda, monumentalna građevina stara više od šest vekova i cvrkut ptica. Rano je jutro. Tamni oblaci lagano nestaju iza njih pojavljuju se slabi sunčevi zraci, pojavljuje se svetlost na mestu koje je nekada davno kneginja Milica odabrala za svoju zadužbinu, manastir Ljubostinju. Vekovima stoji tu, dočekuje posetioce da pored nje osete mir, oslušnu svoje srce, svoje misli…

Prvi pogled na manastir, na crkvu izaziva treperenje srca, uzburkanost misli, zastajanja pred raskošnom lepotom. Tek kasnije sledi osećaj spokoja, osluškivanje sebe. Moje osluškivanje donelo je zaključak da moram usporiti život.

Moravska škola

Stil gradnje manastira poznat kao Moravska škola koji je započeo sa gradnjom Ravanice u Ljubostinji je postigao savršenstvo. Ljubostinja je najlepši manastir sagrađen u ovom stilu. Prepoznatljiv po rozetama i vencima ljiljana koji ukrašavaju spoljašnjost crkve i čine je raskošnijom. Rozete ima trinaest, sedam velikih i šest malih. Veoma su izražene.

Zanimljivo je da je Ljubostinja jedini manastir u Srbiji na koga nisu postavljeni kameni ukrasi u obliku životinja i ljudi.

U manastiru je jedno vreme radila prepisivačka škola. Danas je Ljubostinja ženski manastir i jedan od najvećih manastira u Srbiji.

Fragmenti fresaka

Stručnjaci kažu da vizantijska plava u kombinaciji sa zlatnom bojom nije dominantna na najstarijim freskama u Ljubostinji koje su rađene između 1405. i 1409. godine. Bleda crvena-bordo i zelena boja su bile najzastupljenije.

Ulazak u manastirsku crkvu – osluškivanje energije, doživljaj njenog zračenja, pokušaj traganja za bojama uništenih fresaka na zidovima manastira. Svetlost koja dopire do unutašnjosti crkve stvara igru senki koji su poput Jefimijinih niti.

Danas je vidljivo veoma malo fresaka, postoje ostaci koji su u fragmentima jasni i daju nagoveštaj boja. Čini mi se da fragmenti fresaka jače dodiruju dušu, zagledam se dublje i tu modro-plavu liniju koja vijuga na zidu, jedini ostatak od jedne freske, kao da će mi ona otkriti fresku u punom sjaju.

Manastir Ljubostinja

Unutrašnji zidovi manastira izazivaju tugu jer su vredne freske uništene tokom Kočine bune kada su turski vojnici prilikom gušenja pobune zapalili manastir. Manastir je zapaljen jer je vođa bune iz manastira Ljubostinja uputio poziv narodu na pobunu.

Monahinja Jefimija

Monahinja Jefimija, Jelena Mrnjavčević, nakon pogibije muža Uglješe u bici na Marici dolazi na dvor kneza Lazara. Nakon Kosovskog boja i pogibije kneza pomaže kneginji Milici u odgajanju dece i državničkim poslovima. Kada se kneginja zamonašila (nakon što je predala vlast svom sinu Stefanu, kada je postao punoletan) zajedno odlaze u manastir Ljubostinja i tamo ostaju do kraja života.

Monahinja Jefimija je prva pesnikinja i primenjena umetnica u Srbiji. Pokrov za ćivot kneza Lazara ’’Pohvala knezu Lazaru’’ izvezla je zlatnom žicom na crvenoj svili. To je molitva knezu za spas njegove dece, srpskog naroda i nje same.

Njeno vezenje sopstvenih misli pretvorenih u reči bilo je inspiracija za mnoge pesnike koji joj godinama prinose svoje pohvale na pesničkoj manifestaciji ’’Jefimijini dani’’ koja se održava svake godine u junu. Čak i cvrkut ptica u rano jutro ovog juna zvuči kao da ’’recituju poeziju’’.

Mošti Svete Petke

Godine 1398. Stefan Lazarević, sin kneginje Milice i kneza Lazara, je kod Turaka bio optužen za saradnju sa Ugarima pa su kneginja Milica i monahinja Jefimija pošle u grad Ser da kod sultana Bajazita I, kneginjinog zeta, traže oprost za Stefana ali i da mole da im dozvoli da ponesu mošti Svete Petke.

Misiju su uspešno obavile i vratile se sa moštima svetiteljke i najverovatnije prvo ih ostavile u nekom od manastiru u blizini da bi ih kasnije prenele u Ljubostinju. Despot Stefan je mošti Svete Petke preneo na Kalemegdan.

Na kraju posete ostaje pitanje: Da li u porti manastira ili u samoj crkvi čovek iskrenije i lakše razgovara sa sobom?

 

Newer Posts
Older Posts