Kneginja Milica Hrebeljanović, monahinja Jefimija i manastir Ljubostinja najviše me asociraju na grad Trstenik. One su u blizini ovog gradića živele nakon Kosovskog boja i odatle ’’vodile borbu’’ sa Turcima pregovaranjem i uspevale su važnim diplomatskim poslovima. Ljubostinja je poznat manastir smešten u prirodi koji nosi i širi duhovnost u ovom kraju.
Od neolita do danas
Vekovno postojanje Trstenika svedoče arheološka nalazišta iz perioda neolita, iz rimskog doba i iz srednjeg veka. Istakla bih da su Rimljani na teritoriji današnjeg Trstenika u trećem veku nove ere zasadili vinovu lozu.
Rimljani su na prostor Trstenika stigli u 1. veku. U 3. veku doneli su i zasadili vinovu lozu. U to vreme na vlasti je bio car Prob poznat po tome što je ukinuo Dioklecijanovu zabranu sadnje vinove loze izvan Italije. Dozvolio je da se vinova loza sadi u krajevima u kojima su vladali Rimljani.
Od Rimljana do danas u okolini Trstenika talasa se more vinograda. Stare sorte vinove loze i prefinjena vina privlače prave ljubitelje ovog pića. Danas je proizvodnja kvalitetnih kalemova vinove loze ozbiljan posao u ovom kraju. Znanje se prenosi u porodici sa kolena na koleno.
Spomenik kneginji Milici
Spomenik kneginji Milici nalazi se na trgu u centru grada. Skulptura kneginje Milice (autor je vajar Dragoljub Dimitrijević) i isticanje njenog lika u javnosti izražava poštovanje prema kneginji. Postavljena je povodom 610 godina od smrti kneginje 2016. godine. Novac za podizanje spomenika obezbedila je Radmila Milentijević (profesor u Njujorku, dva puta ministarka u Vladi SRJ i Vladi Srbije).
Skulptura je od bronze, visoka je tri metra i dominira trgom. Inspiracija za njenu izradu bila je freska kneginje Milice u prirodnoj veličini iz manastira Ljubostinja. Manastir se nalazi u blizini Trstenika u dolini Ljubostinjske reke. Zadužbine je kneginje Milice sagrađen u moravskom stilu od kamena i opeke.
Ko je bila kneginja Milica? Odgovor je: državnica koja je vladala dok je njen sin Stefan Lazarević bio maloletan, kasnije kada je preuzeo vlast bila mu je savetnica, pisala je poeziju, bila književnica, ktitorka manastira i supruga kneza Lazara koji je poginuo u Kosovskom boju.
Manastir Ljubostinja
Manastir Ljubostinja je duhovni centar ovog kraja i kulturno dobro od velikog značaja. U ovom manastiru poslednje dane živela je monahinja Jefimija, prva pesnikinja i primenjena umetnica. Izvezla je i ispisala, Pohvalu knezu Lazaru, važno delo srednjovekovne književnosti. Manifestacija ’’Jefimijini dani’’ posvećena je monahinji Jefimiji i održava se u junu svake godine u Trsteniku i porti manastira Ljubostinja.
Kneginja Milica je nakon Kosovskog boja i pogibije kneza Lazara preuzela državničke poslove i neko vreme upravljala državom. Zatim se povukla u manastir i zamonašila, dobila je ime Evgenija. U manastiru sa njom bila je Jefimija. Obe su umrle i sahranjene u ovom manastiru.
Mali grad duhovno bogat
Crkva Svete Trojice u centru Trsenika građena je između 1898. i 1900. godine. Na istom mestu već je postojala stara manja crkva. Neomoravski stil – ovo je prva crkva sagrađena u tom stilu. Bila je model po kome su se gradile crkve početkom 20. veka.
U crkvi su sačuvani delovi starog ikonostasa iz 1848. dok je novi naslikan oko 1930. godine. Uz crkvu naknadno je sagrađen zvonik visok 33 metra. Na zvoniku nalazi se sat koji se vidi sa sve četiri strane. U porti crkve, kao i u porti manastira Ljubostinja zasađena je vinova loza donesena iz Hilandara. Zvona su postavljena 1926. godine dok su prethodna skinuta i pretopljena u Prvom svetskom ratu. U toku je oslikavanje unutrašnjosti hrama.
Najstarija kuća u Trsteniku
Najstarija zgrada u Trsteniku je kuća poslanika Petra Katića iz druge polovine 19. veka. Moravska kuća sa malo elemenata orijentalne arhitekture. Krase je dva velika balkona. Proglašena je za spomenik kulture od velikog značaja.
Pletene čarape
U vreme dok se odeća izrađivala ručno za trstenički kraj bile su karakteristične visoke pletene i vezom ukrašene muške čarape za svečane prilike koje su, verovatno, zaslužne što narod iz ovog kraja zovu Čarapani.
Istorija
Na desnoj obali Zapadne Morave smestio se Trstenik, grad od oko 15 000 stanovnika. Nalazišta iz perioda neolita govore o ranoj naseljenosti ovog područja, u selima Stragari i Poljani nalaze se najznačajnija nalazišta.
Pored ovih ima i nalazišta iz rimskog doba a poznata su i srednjovekovna utvrđenja Gradište i Jerinin grad. Najznačajniji pronađeni deo jeste ilirsko-grčki šlem iz 5 veka pre nove ere (dobro očuvan sa pravougaonim otvorom). Pronađen je 1870. godine na mestu starog Trstenika i čuva se u Narodnom muzeju u Beogradu.
Godine 1427. Turci su osvojili Trstenik. Usledio je niz ratova između Austrije i Turske, Srbi su uvek bili na strani Austrije. Za vreme Kočine krajine, poslednjeg tursko-austrijskog rata potpuno je spaljen manastir Ljubostinja jer se u njemu nalazio štab Kočine krajine i sam komandant.
Nakon Prvog svetskog rata sagrađen je Trstenik i danas stari deo grada čine objekti iz tog perioda. Nakon Drugog svetskog rata usledio je brzi industrijski razvoj ovog kraja od kojih je najznačajnija i najveća bila fabrika Prva petroletka.
Istorija ovog kraja svedok je uspona i rušenja, propadanja i obnavljanja ali poslednje dve decenije mladi odlaze a to je najveći gubitak. Sve što se u istoriji srušilo ljudi su obnovili ali kada odu ljudi onda nema ko da radi i obnavlja. Da li će na ovaj način sami stanovnici napuštanjem srušiti svoj zavičaj pokazaće vreme.