Svilarstvo i proizvodnja svile u Vojvodini bili su značajni oko 200 godina.
Izdvojeno u 2020:
Proizvodnja svile na teritoriji današnje Srbije
Kulturna stanica Svilara – svilene niti Novog Sada
U potrazi za svilenim nitima – Vršac
Pančevo – za mene prva asocijacija na ovaj grad jeste svila. Prvo odmotavanje svilene niti sa kokona bila je ovde i proizvodnja svile duže od 200 godina.
U ranim jutarnjim satima, dok se sunce još probijalo iza oblaka, stigla sam u Pančevo sa osnovnom idejom da vidim zgrade kompleksa stare svilare ali i da detaljnije upoznam grad u kome se nekada proizvodila svila.
Vreme je promenljivo i još nije sigurno da li će biti oblačan, sunčan ili kišni dan. Na ulicama poneki prolaznik jer nedelja je i grad još spava. Razgledanje centra grada u takvim uslovima je čarobno. Oduševljena sam prostranošću i povezanošću trgova, pešačkih zona i njihovom lepotom.
Tamiš, Pančevo
Spuštam se do reke i krećem od stare svilare Tamiškim kejom ka gradu. U blizini reke nalazi se nekoliko zgrada industrijskog nasleđa: svilara, Vajfertova pivara, Crveni magacin…
Svilara
Svilara na Tamišu, Pančevo
Obnovljeni prozori na zgradu svilare u Pančevu svetlucaju na blagom jutarnjem suncu dok sam je posmatrala iz daljine. Svilara, na levoj obali Tamiša, danas se obnavlja a sagrađena je davne 1899. godine. Sa radom je počela 1900. godine ali je nakon 67 godina prestala sa proizvodnjom svile a zgradu je prepuštena fabrici gume i plastike. Niz sledećih firmi koje su bile u zgradi svilare prestale su sa radom i jedno vreme zgrade su propadale. Kompleks svilare proglašen je za spomenik kulture 2013. godine. Trenutno se obnavlja i stara svilara polako dobija novi sjaj. Prozori su upečatljivi, cigla vraća misli u neko drugo vreme.
Vajfertova pivara
Najstarija pivara na Balkanu i prva pivara u Srbiji nastala 1722. godine u Pančevu. Nekoliko vlasnika je bilo pre 1847. godine kada je pivaru kupio Ignjat Vajfert, otac Đorđa Vajferta. Tako je dobila naziv Vajfertova pivara.
Vajfertova pivara – stara zgrada, Pančevo
Uspešno je poslovala dok je on bio živ. Nevolje za pivaru počinju kada je vlasnik, Ignjat Vajfert, umro 1937. godine. Ubrzo dolazi Drugi svetski rat, iako pivara uspeva da opstane do 1944. proizvodnju je zaustavilo savezničko bombardovanje.
Od 1946. pivara je u državnom vlasništvu i u njoj pivo se proizvodi do 1977. godine kada je proizvodnja potpuno preseljena u novi objekat (Kotež 2). Stara pivara je tada napuštena a devedesetih godina privatno preduzeće obnavlja deo pivare i nastavlja proizvodnju piva. Pivara je 2008. godine prestala sa radom i prestala da postoji. Danas u delu objekta postoji restoran u kom možete probati pivo Georg W proizvedeno na tradicionalan način.
Stara pivara je naziv koji odgovara situaciji na terenu. Veliki kompleks koji vapi za renoviranjem. Dimnjaci pivare deluju nekako neprolazno kao da daju informaciju ovo je moćna zgrada i biće obnovljena. Sada samo izazivaju niz pitanja, kada će pivara biti obnovljena, može li da joj se vrati stari sjaj i funkcionalnost…? Ipak činjenica da se tu mnogo godina proizvodilo pivo i vodio uspešan biznis izaziva divljenje.
Vajfertova pivara – stara zgrada, industrijsko nasleđe, Pančevo
Neko je bio kreativan kada je panele od iverice koji služe umesto prozora postavio u naizmeničnim bojama, zelena i žuta. Moram mu odati priznanje na maštovitosti i to daje jedan upečatljiv izgled pivari sa južne strane ali i mali tračak nade da će se stara pivara ipak obnoviti i pronaći svoju novu namenu.
Đorđe Vajfert rođen je u Pančevu 1850. godine. Zanat je učio u nemačkoj u njihovim pivarama. Kada se vratio u zemlju otac ga je poslao u Beograd da pomogne u tamošnjoj pivari u njihovom vlasništvu. Pored rada sa pivom Đorđe se aktivno uključio u javni život Kneževine Srbije ali nikada nije bio član nijedne stranke. Pored pivara u Beogradu, Nišu i Sremskoj Mitrovici bio je vlasnik nekoliko rudnika u Srbiji. Bio je jedan od osnivače Narodne banke Srbije i njen guverner u dva navrata, ukupno 26 godina. Pored toga što je bio najveći industrijalac bio je i veliki dobrotvor naroda i kulturnih institucija.
Danas kompleks, zgrada pivare podseća na vreme kada je bila u punoj snazi.
Crveni magacin – barokna arhitektura
Crveni magacin, Pančevo
Crveni magacin je zgrada zanimljive arhitekture. Nalazi se na levoj obali Tamiša veoma blizu reke. Narandžasto obojeni delovi magacina veoma su upečatljivi i privlače poglede turista. Zanimalo me zašto su tako ispupčeni kao da su graditelji želeli da imaju dekorativnu ulogu. Zatim sam saznala za reč ‘’kontrafor’’. To je element u arhitekturi koji se gradi uz zid i služi za podupiranje zida i celokupne konstrukcije objekta. Sada mi je jasno da je magacin u to vreme primao veliku količinu robe, pre svega žita, i morao je biti ojačan.
Tamiški kej
Drvoredi, mali parkovi prepuni mladih breza. Čamci vezani za obalu raznih boja koji mame da se provozam rekom. Splavovi, kućice, restorani ukrašeni cvećem i sve to na vodi.
Lokomotiva i Vetrenjača, Tamiški kej, Pančevo
Sa keja vidim vetrenjaču, približim se i vidim stara lokomotiva sa dva vagona i vetrenjača jedna pored druge. Nestvarna slika pored reke koja se lenjo kreće.
Tamiš treperi na blagom jutarnjem povetarcu kao niti svile koje su se nekada proizvodile u svilari.
Koračam pored reke, upijam prve sunčeve zrake i slušam zvuke lišća mladih breza. Oduševljena sam koliko ih ima posađenih između ulice i šetališta. Nakon nekoliko minuta hoda vidim svilaru u daljini. Svilara je blizu reke i kako joj se više približavam kao da čujem njihov šapat. Šapat reke i svilare. Mnogo godina su zajedno tu jedna pored druge i povezane su nitima iz prošlosti.
Reka Tamiš, Pancevo
Svilara u daljini, boje Tamiša, blago treperenje vode i lišća breza – ovaj doživljaj bio je inspiracija za oslikavanje svilene ešarpe ’’Šapat Tamiša’’. Ešarpa je od svile Ponge 5, dimenzija 28x114cm i ručno oslikana Marabu bojama za svilu.
”Šapat-Tamiša”_ručno oslikana svilena ešarpa_detalj
Pančevo je mesto u kome se više od 200 godina proizvodila svila (1733 – 1967). Mene posebno zanima kao grad svile jer je u njemu počela sa radom prva svilara – prvo odmotavanje kokona a kasnije tkanje i proizvodnja svile. Koliko je ovo mesto bilo značajno, važno za proizvodnju svile govori podatak da je Pančevo između dva svetska rata bilo centar svilarstva.
Stara svilara – niti prošlosti
Svilara velikih proizvodnih kapaciteta, na levoj obali Tamiša, otvorena je davne 1900. godine. Bila je to moderna fabrika za proizvodnju svile izgrađena po uzoru na svilare u Francuskoj i Velikoj Britaniji. Proizvodnja je bila velika po tadašnjim merilima. Svila proizvedena u Pančevu prodavala se uglavnom u Lionu i Beču.
Reka Tamiš, Pančevo
Varoš na dve reke imala je dobre predispozicije da u njoj bude izgrađena ovakva, moderna svilara jer za proizvodnju svile potrebno je mnogo vode i dobra infrastruktura za transport proizvoda.
Nakon Drugog svetskog rata interes stanovništva za gajenje svilene bube opao je, počela je proizvodnja sintetičkih materijala i svilara je prestala sa radom. Od 1967. godine svilara ne proizvodi svilu jer je tada pretvorena u fabriku za gumu i plastiku.
Još nekoliko puta u objektima svilare menjala se vrsta proizvodnje da bi nakon nekoliko neuspelih privatizacija bila prepuštena propadanju. Od pre nekoliko godina privatizovana je i, na sreću, danas je u fazi obnavljanja i uskoro će biti vidljiva sva njena lepota.
Glavna zgrada svilare na Tamišu i ručno oslikana svilena ešarpa
Stigla sam u vreme kada se svilara obnavlja i to me raduje. Već su zamenjeni krovovi na svim objektima kao i cigle na većem delu objekata. Pola prozora je već zamenjeno i nagoveštavaju novu lepotu koju će zgrada imati. Takođe ograda oko svilare zida se od cigli u braon-žutoj boji da upotpuni ceo kompleks.
Zanimljivost: Prilikom gradnje svilare prvi put na ovim prostorima upotrebljena je čelična konstrukcija za izgradnju krova. Koliko je to bilo inovativno govori i podatak da je u istoj godini kada je građena svilara i Gustav Ajfel pripremao da predstavi svoj toranj od čelične konstrukcije na sajmu u Parizu.
Istorijske činjenice:
- 1733. godine počela je proizvodnja svile u Pančevu. Tada su se kokoni iz kojih se odmotavaju svilene niti prerađivani u domaćinstvima.
- 1769. godine počela je industrijska proizvodnja svile.
- 1889. godine izgrađena je prva svilara na putu za Bavanište. Ubrzo su njeni kapaciteti za proizvodnju svile prevaziđeni što je uslovilo gradnju nove svilare na Tamišu.
- 1967. godine svilara prestaje sa radom.
Svilara na Tamišu, pogled sa druge strane
Odavno se svila više ne proizvodi u Pančevu kao ni u Srbiji ali istorijske činjenice vredi obnoviti kao što se sada i svilara obnavlja. Svilara predstavlja industrijsko kulturno nasleđe što znači da ima vrednost za istoriju grada i turizam. Kompleks svilare proglašen je za spomenik kulture 2013. godine.
Sada je svilara pravo gradilište ali već se nagoveštava nova lepota glavnog objekta ali i celog kompleksa kada budu obnovljeni. To je i poziv da dođem i sledeći put kada objekat bude potpuno obnovljen.