Ulaskom u grad Kruševac ulazite u mesto prepuno istorije, morate je bar delimično poznavati da biste razumeli i na pravi način doživeli ovaj grad. Simboli grada su: Crkva Lazarica, Spomenik kosovskim junacima, Lazarev grad, brdo Bagdala…
Istorija grada
Kada je knez Lazar odlučio da sagradi svoj grad, prestonicu među planinama (Jastrebac, Mojsinjske i Gledićke planine, Juhor i Goč) znao je da mora da ga dobro utvrdi, da osigura njegovu bezbednost. Utvrđenje je gradio oko šest godina i završio 1371. godine. Nazvao ga je Kruševac, možda po kamenu ‘’krušac’’ od koga je grad većinom sagrađen a vadio se u okolini grada.
Grad je bio opasan zidinama i kulama, dodatno postojali su mostovi koji su se noću dizali. Prvobitni miran život poremetile su ambicije Turaka koji su želeli da osvajaju nove teritorije na Balkanu. Marička bitka, u kojoj su Turci pobedili i ubili braću Mrnjavčević bila je uvod u njihova dalja kretanja. Napredujući malo po malo stigli su do Lazareve Srbije. Došlo je do Kosovskg boja u kome je poginuo knez Lazar i mnoštvo njegovih vojnika.
Knez Lazar je na Kosovo izveo oko 15 ili 18.000 boraca a Turci oko 35.000. Ilustracija iz Narodnog muzeja u Kruševcu vizuelno pokazuje kakav je bio odnos snaga. Tok same borbe je ostao samo u kazivanjima Turskih istoričara i narodnog predanja. Sve zajedno Boj na Kosovu postao je legenda.
Kruševac je posle Boja na Kosovu i dalje ostao prestonica Srbije. Nakon smrti kneza Lazara državom je prvo upravljala kneginja Milica jer je njihov sin Stefan bio maloletan. Tadašnja država je postala valaz Turske. Kneginja je vladala do Stefanovog punoletstva kada je on preuzeo vlast.
Stefan Lazarević kao vladar za prestonicu je izabrao Beograd 1405. godine jer je želeo da je udalji od zone čestih upada turske vojske. Nastavio je da boravi u Kruševcu i tu donosi odluke i važne dokumente. Sedam-osam godina kasnije Kruševac je, 1413. godine, doživeo prvo veće razaranje. Zbog veće brojnosti vojnika i njihove snage zidine su ponovo popustile 1425. kada je turska vojska opljačkala grad i okolinu.
Ubrzo je došlo do smene vladara, despot Stefan je umro 1427. godine a upravljanje Srbijom preuzeo je njegov sestrić Đurađ Branković koji je prestonicu države smestio u Smederevo.
Kruševac je dodatno stradao i od strane Ugara 1437. i 1443. godine kada su vodili rat protiv Turaka. Sve do 1454. godine Kruševac je opstajao kao slobodan grad, te godine turci su ga potpuno osvojili i u njemu ostali vladari sve do 1833. godine. Ukupno 379 godina.
Lazarev grad
Arheološki park ’’Lazarev grad’’ predstavlja grad koji je postojao u 14. veku. Danas ostaci starog grada podsećaju na njegove početke i istoriju, prostorom dominira crkva Lazarica, ostaci zidina i deo velike Donžon kule za odbranu grada koja je očuvana u visini od 18 metara a bila je visoko više od 20 metara.
U blizini dvora knez Lazar je sagradio crkvu Lazaricu u čast rođenja prvog sina Stefana (kasnije je bio poznat vladar kao despot Stefan Lazarević). Tačno vreme izgradnje nije poznato, pretpostavlja se da je građenja između 1375. i 1380. godine.
Spomenik knezu Lazaru u arheološkom parku, koji sedi na prestolu sa mačem, podignut je 1971. na dan kada je bilo 600 godina od osnivanja Kruševca. Lik vladara preuzet je sa freske u manastiru Ravanica a ukrasni ornamenti na odeždi preuzeti su sa haljine koja se čuva u Narodnom muzeju u Kruševcu.
Festival ’’Viteški megdan’’ organizuje se svake godine nekoliko dana pre Vidovdana sa ciljem da probudi sećanja na kneza Lazara i vreme kada je Kruševac bio glavni grad srednjovekovne Srbije. Manifestacija istovremeno služi za turističku promociju grada.
Narodni muzej
Narodni muzej smešten je u dve zgrade:
Prva je zgrada se nalazi kod Arheološkog parka u kojoj se nalazi glavna postavka muzeja. Istorijski, arheološki i prirodnjački deo, manja etnografska zbirka i zbirke likovne i primenjene umetnosti… Važni eksponati su: kopija haljine kneza Lazara, bronzani mač star više od 3.000 godina, predmeti iz porodice kompozitora Stanislava Biničkog koji je rođen u selu Jasika kod Kruševca.
Narodni muzej počeo je sa radom 1951. godine, predstavlja hronološki prikaz života na teritoriji Kruševca.
U posebnoj prostoriji smeštena je originalna maketa Vidovdanskog hrama koju je 1912. godine uradio vajar Ivan Meštrović. Šta predstavlja ovaj hram i zašto je urađena maketa? Meštrović je hram zamislio kao kompleks nekoliko povezanih objekata, dug je 250 i visok 100 metara. Uradio ga je u vreme kada su umetnici izražavali ideju jedinstva svih južnih Slovena. Kosovski ep kroz ideju požrtvovanja i stradanja naroda Meštrović je prikazao kroz hram i usmerio ka stvaranju buduće jugoslovenske nacije.
U Beogradu 1912. godine maketa je prvi put izložena i to pre početka Prvog balkanskog rata. Hram nikada nije urađen, a maketa je deo stalne postavke muzeja u Kruševcu od 1971. godine kada je obeležen jubilej šest vekova postojanja grada.
O hramu umetnik Ivan Meštrović je rekao: ’’Vidovdanski hram jest hram religije krajnjeg požrtvovanja, religije Cara Lazara i u njemu će se propovijedati da treba u pravdi i svjetlosti živjeti i za nju umirati.’’
Druga zgrada muzeja je Kuća Simić u koju je smeštena etnografska postavka. Etnografska zbirka je formirana od početka rada muzeja i dalje se tokom godina razvijala i dopunjavala, danas broji oko 6.000 eksponata. Kuća je renovirana 2008. godine. Predstavlja jednu od najstarijih kuća u Kruševcu, prvi vlasnici kuće bila je turska porodica a Stojan Simić kuću je dobio na poklon od kneza Miloša Obrenovića.
Sala u opštini ukrašena mozaicima
U zgradi opštine Kruševac nalazi se Mozaik sala sa nizom mozaika pod nazivom ’’U slavu Kruševca’’ koje je uradio Mladen Sibinović, umetnik koji je inspiraciju za ove radove našao u srpskom srednjovekovnom slikarstvu.
Na zidovima se mogu videti figure kneza Lazara i despota Stefana, apstraktni motivi pomešani sa izvornim motivima iz srednjovekovnih manastira. Podni mozaici su geometrijski elementi iz Moravske škole koji dopunjuju priče mozaika na zidu.
Galerija Milića od Mačve
Milić Stanković, poznat kao Milić od Mačve, je umetnik koji je stvarao nadrealističko slikarstvo. Lebdeći balvani na slikama njegov su prepoznatljiv znak. Bio je član čuvene grupe umetnika ’’Medijala’’.
Kruševcu je ostavio 120 slika sa temama iz srednjeg veka, od Nemanjića, kneza Lazara i Kruševca u srednjem veku do Kosovskog boja, uslov je bio da slike stalno vise negde iznad Lazarice.
Galerija u kojoj se nalazi ova stalna postavka gleda na ’’Lazarev grad’’ i crkvu Lazaricu. To je bio uslov umetnika za poklon da bude kod starog grada u Kruševcu. Umetnik je imao nameru da slike iz ove kolekcije postavi pored Gračanice u posebnoj kuli, s obzirom da ovu ideju nije mogao realizovati slike je poklonio gradu Kruševac.
Bagdala – brdo park
Bagdala je zelena oaza smeštena na brdu idealna za duge šetnje i druženja, za odmor na klupama ili u bašti restorana.
Pri samom izlasku na brdo nalazi se Spomenik radu otkriven je 1970. godine. Visok je oko tri metra i predstavlja zanimljivu kompoziciju zagrljenih radnika koji kroz simbole šalju poruku ujedinjena i solidarnosti. Autor spomenika je vajar Milivoje Mićić.
U blizini se nalazi i Park minijatura koji je u obliku teritorije države Srbije, otvoren je na Vidovdan 2019. godine. U njemu se nalazi veliki broj minijatura manastira: Ravanica, Mileševa, Tronoša, Studenica, Žiča, Gračanica, Lazarica, Krušedol, Pećka patrijaršija… Kod ovog parka gradi se veliki duhovni hram.
Spomenici događajima i ličnostima
Spomenik kosovskim junacima nalazi se na glavnom gradskom trgu. Autor je vajar Đorđe Jovanović koji je za rad 1900. godine na Svetskoj izložbi u Parizu dobio Zlatnu medalju I reda. Otkriven je 1904. godine na stogodišnjicu Prvog srpskog ustanka.
Zanimljivost: Jedan je od dva spomenika u svetu koji su podignuti vojskama koje su izgubile u ratu (drugi je u Termopilskom klancu u Grčkoj).
Na Vidovdan 2018. godine otkriven je spomenik kneginji Milici, na Trgu despota Stefana. Kneginja je iz Kruševca upravljala zemljom nakon pogibije kneza Lazara na Kosovu. Poticala je iz porodice Nemanjić.
Spomenik mira – na Gazimestanskom trgu građen je od 1992. do 1995. godine. Jedan od inicijatora je podizanje spomenika bio je profesor dr Pavle Bubanja koji je svojim radom doprineo da Kruševac postane član grupe ‘’Vesnici mira’’ koja broji više od 80 svetskih gradova i dobije dve nagrade: Medalja mira Ujedinjenih nacija (1986) i priznanje Vesnik mira (1990).
Na tabli pored spomenika mira ispisano je: ’’Park mira u Kruševcu, Srbija, je zvanično proglašen delom globalnog projekta Parkova mira Međunarodnog instituta za mir kroz turizam i grada Kruševca septembra 2022. godine, kao izraz privrženosti miru.’’
Spomenik kompozitoru – Na Vidovdan 2022. godine kada se obelžavao Dan grada otkriven je spomenik srpskom kompozitoru Stanislavu Biničkom (1872-1942). Te godine obeleženo je 150 godina od rođenja kompozitora. Rođen je 1872. godine u selu Jasika u blizini Kruševca.
Stanislav Binički osnovao je: Beogradski vojni orkestar, Srpsku muzičku školu, Muziku kraljeve garde i bio njihov dirigent 15 godina.
Prva izvedena srpska opera 1903 bila je njegova pod nazivom ’’Na uranku’’. Bio je prvi direktor stalne opere u Beogradu 1920. godine. Komponovao je Marš na Drinu.
Slikarka Nadežda Petrović divila se Biničkom jer je svoja dela predstavljao svima, muziku je svirao i ljudima koji nisu bili muzički obrazovani jer tada ih je u Srbiji bilo malo. Njih dvoje bili su istog mišljenja da umetnost treba da se stvara za široke narodne mase, da bude svima dostupna jer je svima potrebna.
Okolina Kruševca
U okolini Kruševca nalazi se šest manastira iz srednjeg veka (Drenča, Ljubostinja, Naupara, Rudenica, Sveti Roman, Veluće) i dva s kraja19 i početka 20. veka (Manastir Pokrova Presvete Bogorodice i Mrzenica); dve banje sa lekovitom vodom Vrnjačka i Ribarska i dve tvrđave Maglić i Koznik.