Home Putopis
Category:

Putopis

Jezero Palic

Palić – lepota prirode i arhitekture

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Palić je turističko mesto udaljeno oko šest kilometara od Subotice. Više je poznat kao Palićko jezero ali pored jezera ima široku lepezu objekata koji su rađeni u stilu mađarske secesije.

Duge šetnje kraj jezera po lepo uređenoj stazi je glavna aktivnost svih turista i zaista su opuštajuće. Kupanje u jezeru je zabranjeno ali pecaroši uživaju u svom hobiju. Uslovi za vožnju bicikla su idealni kao i za druge sportska aktivnosti.

Arhitektura u stilu secesije

Na Paliću se nalazi Veliki park lepo uređen sa nekoliko objekata raskošne arhitekture u stilu secesije. Sađenje biljaka u parku krenulo je 1840. godine, tokom sledećih 180 godina park je obnavljan i proširivan sa novim stablima. Danas je park velika vrednost Palića kao turističke destinacije. Kroz njega se od glavnog puta izlazi direktno na jezero.

Krajem 19. veka lekari su znali da su voda i mulj u jezeru lekoviti. Oni su inicirali da se iskoriste za lečenje pacijenata i jačanje imuniteta zdravih osoba. Prvo su izgrađene gostionice za prijem posetilaca a zatim i veći smeštajni objekti. Pored lečenja u Paliću je bio organizovan i dobar provod pa su gosti postali sve brojniji.

Od 1904. godine do 1912. građeni su objekti na Paliću sa ciljem da se izgradi kupalište – banja kao i u drugim delovima Austrougarske. Svi objekti su završeni do 1912. godine i pušteni u upotrebu. Bile su tu i zgrade za banjsko lečenje, kafana, novi hotel… ali i drugi značajniji koji su bili prava mala remek dela arhitekture.

To su objekti koji se nalaze u parku i na obali jezera:

Vodotoranj simbol Palica

Vodotoranj se nalazi na ulazu u Veliki park kroz koji se stiže na obalu jezera. Svojim položajem, visinom i lepotom postao je simbol Palića. Izgrađen je 1910. godine kao atraktivan ulaz iz naselja u park (visok je oko 31 metar). Uz toranj je kapija sa nadstrešnicom u obliku kruga (nekada je to bila tramvajska stanica) koje su od drveta i ukrašene rezbarenjem. Nadstrešnica je postavljena na osam ukrašenih drvenih stubova.

Muzički paviljon se nalazi u blizini glavnog šetališta tu se održavaju mali koncerti koji služe da gostima bude prijatnija šetnja kroz park i pored jezera. Na vrhu krova je koplje kao ukras, dodatno su neki ukrasi od biljaka nacrtani, ugravirani ili perforirani u drvenu ogradu.

Velika terasa je najvažniji i najlepši objekat u parku. Kroz nju prolazi glavni put za šetnju kroz park. Izgrađena je 1912. godine u stilu secesije. Tada je imala veliku Balsku dvorani, poslastičarnicu i restoran. Danas je kongresni centar koji ima tri sale i može istovremeno da primi više od 400 učesnika. Njen prostor se koristi za razne izložbe i manifestacije.

Na samom jezeru najatraktivniji objekat je Ženski štrand, izgrađen je da bi služio ženama za skrivanje od pogleda tokom sunčanja i kupanja, prvobitno su stubovi koji ga nose bili od drveta a danas su od betona. Napravljen je u vreme kada se banja Palić intenzivno razvijala.

Spomen česma na šetalištu pored jezera bila je tačka na kojoj je označen završetak radova na Paliću i Gradske kuće u Subotici. Kao i sve druge građevine u parku izgrađena tih godine pripada stilu secesije. Još se mogu pročitati slova pesme Deže Kostolanjija pesnika rodom iz Subotice koja je bila ispisana na česmi.

Pedesetak godina kasnije (1950) u parku je izgrađena Letnja pozornica koja je važna za održavanje manifestacija Palićke letnje večeri i Međunarodni filmski festival.

Plave vaze

Plava vaza u Velikom parku na Palicu

Dve plave vaze od Žolnai keramike nalaze se u Palićkom parku. Godine 1910. vlasnika fabrike keramike iz Pečuja poklonio ih je kao znak zahvalnosti za velike porudžbine Žolnai keramike koje su dolazile iz Subotice.

Mnogo zgrada u Subotici (Gradska kuća, Rajhlova palata, Sinagoga…) ukrašeno je ovom prelepom vrstom keramike. Šest plavih vaza proizvedeno je za potrebe uređenja parka u Beču, dodatno je urađeno još nekoliko njih od kojih su dve na Paliću. Vaze u Beču više ne postoje a ove u Palićkom parku su oštećene tokom 20. veka ali su restaurirane i dalje su dva dragulja koja privlače poglede šetača.

Palićko jezero

Zanimljivost: Nekada je u Palićkom jezeru voda bila slana pa se neki izveli zaključak da je jezero bilo deo panonskog mora. Stručnjaci kažu da nije tako, da je jezero nastalo mnogo kasnije i da je salinitet dolazio iz okolnog zemljišta kroz koje je voda spiranjem natrijum hlorida završavala u jezeru.

Obala jezera je uređena i dugačka je oko 17 kilometara. Predstavlja savršen prostor za mnogobrojne sportske aktivnosti. Bavljenje sportom na Paliću ima veoma dugu tradiciju koju je započeo Lajoš Vermeš po kome šetalište uz jezero nosi ime – Obala Lajoša Vermeša.

Lajoš Vermeš je od 1880. godine organizovao međunarodne Palićke sportske igre, 16 godina pre Olimpijskih igara.  On je bio bogat i sam je finansirao igre. Oko organizacije pomagala su mu dva brata i prijatelj. Takođe je učestvovao u nekoliko disciplina kao takmičar.

Na prvim igrama bila su samo tri sporta: bacanje kugle, skok u dalj i rvanje. Kasnije su dodate i druge sportske discipline: biciklizam, brzo hodanje, plivanje, gimnastika. Igre su održavanje sve do 1914. godine.

Spomenik Lajosu Vermesu i Sovin grad na Palicu

Od svog novca na obali jezera izgradio je tri vile ’’Bagoljvar’’ (Sovin grad) 1891. godine, ’’Lujza’’ i ’’Vermeš’’. U njihovoj blizini održana su prva takmičenja, tu se danas nalazi spomen obeležje posvećeno Lajošu podignuto 2004. godine. Rad je vajarke Vere Gabrić Počuča.

Da bi što više ljudi iz Subotice moglo lakše da dođe na Palić da posmatra takmičenja Lajoš Vermeš je želeo da izgradi tramvajsku prugu od Subotice do Palića. Bankrotirao je zbog ovog projekta koji nije uspeo da realizuje. Kasnije su, 1897. godine, pruga i tramvaj stigli do Palića tako da je njegova ideja zaživela. Lajoš Vermeš je umro 1945. godine.

Mokra gora - muzejska pruga uskog koloseka i tunel broj 37

Šarganska osmica – muzejska pruga na Mokroj gori

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Muzejska pruga uskog koloseka (760 mm) sa 22 tunela, od stanice Mokra gora do stanice Šargan – Vitasi asocira na davno prošla vremena. Naziv ’’osmica’’ dobila je jer na jednom delu prilikom savladavanja visinske razlike pruga pravi petlju u obliku broja osam.

Mokra gora

Mokra gora je predeo koji se nalazi između velikih planina Tara i Zlatibor, predstavlja dragulj zaštićene prirode od izuzetnog značaja – ’’Park prirode Šargan – Mokra gora’’. U ovom području smestila su se dve turističke atrakcije: Šarganska osmica pruga uskog koloseka i etno selo ’’Drvengrad’’.

Pogled na Mokru goru sa železničke stanice Jatare

Šume i izvori vode su velika vrednost ovog područja. Zelena boja je dominantna u svim mogućim nijansama koja se prelamaju kroz nepregledne šume. Šume crnog i belog bora su posebna atrakcija jer njihova visina i specifična ispucala kora stabala umetnicima daju posebne raznovrsne gotove oblike, inspiriše ih i donosi im nove ideje.

Šarganska osmica

Minibusom odlazimo do železničke stanice Mokra gora na turistički voz ’’Nostalgija’’ koji ide Šarganskom osmicom. To je deo pruge koja je sačuvana u dužini od oko 15 kilometara i od 2003. godine služi kao muzejska pruga. Voz ima nekoliko vagona koji su potpuno uređeni kao nekada, sa drvenim sedištima, kliznim vratima koja se sa spoljne strane zatvaraju.

Dizel lokomotiva služi za vuču, postoji i parna ali se takva vožnja posebno ugovara.

Pruga prolazi kroz 22 tunela koji su različite dužine i probijani su kroz stene, negde nisu ni betonirani. Čudan je osećaj dok idete vozom kroz planinu a vidite prugu i tunele dole niz oštru strminu 100 metara niže. Čini se kao da se tu nalazi nekoliko različitih pruga koje idu u suprotnim pravcima.

Na toj krajnjoj stanici Šargan Vitasi, odmah po izlasku veoma dugog tunela nalaze se lokomotive i stare mašine kao jedan mali muzej na otvorenom. Pored njih u travi nalazi se smestio se veliki kamen peščar koji je uzduž pukao. Kratko stojimo tu, dok osoblje menja stranu lokomotive, (otkače je od voza, prevezu drugim kolosekom i ponovo zakače). Tako smo sada mi koji smo bili u prvom vagonu ostali u poslednjem.

Voz ponovo kreće istim putem nazad. Ovo mu je bila prva stanica, kratak odmor i razgledanje eksponata.

Ukupna visinska razlika iznosi 300 metara koju pruga savladava od stanice Šargan Vitasi do poslednje stanice na Mokroj gori. Pruga nas vodi kroz prelepu prirodu, kamene gromade i veliko prostranstvo šuma koje se smenjuju u nekom svom ritmu.

Dolazimo do stanice Jatare koja je predivno uređena sa malim vodopadom sa strane koji svojim ’’šumom’’ upotpunjuje sve zvuke prirode. Stepenicama pored vodopada penjemo se na vidikovac ispod šume odnosno iznad gromada kamenja koje su premošćene metalnim stepenicama. U toj stazi iznad kamenja na obodu borove šume koja se gore dalje proteže postoji nekoliko tačaka sa kojih se pruža božanstven pogled na šumovite planine okolo.

Uređeni vidikovac se zove ’’Orlovo gnezdo’’. Sa jednog mesta iznad vodopada vidi se etno selo Drvengrad na udaljenom izdvojenom brdu.

Postoji pet vidikovaca na pruzi: Orlovo gnezdo, Jatare, Ludi kamen, Krst (pogled na dva tunela dole na 100 metara razlike) i stanice Golubići.

Interesantno je da stanica Golubići nije stvarno postojala nego je napravljena za potrebe snimanja filma ’’Život je čudo’’. Sa nje se pruža širok pogled na šumovite planine. Zelenilo u nedogled opija dušu.

Šarganska osmica je u stvari jedna petlja (u obliku broja osam) kojom se pruga penje od stanice Jatari do stanice Mokra gora. Dužina je oko 13,5 kilometara. Lepota ove deonice danas se koristi u turističke svrhe, uživanju putnika u lepoti prirode kroz koju voz prolazi, božanstvenim pogledima sa visine na okolne planine…

Pruga uskog koloseka Beograd – Užice – Sarajevo – Dubrovnik

Pruga Užice – Višegrad – Sarajevo povezivala je Srbiju sa Jadranskim morem. Gradnju cele pruge započela je Austrougaska nakon Balkanskih ratova (Srbija je bila okupirana od Austrougarske) i oni su je najviše izgradili. Prvo je građena deonica Užice-Mokra gora-Vardište (u Vardištu je bila državna granica Srbije i Austrougarske). Gradnju pruge prekinuo je I svetski rat.

Nastavljena je tokom okupacije, u proleće 1916. godine tokom prokopavanja tunela kroz masiv Šargan desio se odron kamena u tunelu, poginulo je oko 200 radnika (to su bili zarobljenici – italijanski i ruski vojnici). Radovi su potpuno prekinuti.

Nakon završetka rata u proleće 1919 . godine nastavljena je gradnja pruge Užice-Mokra gora-Vardište, zbog velikih problema radovi su ponovozaustavljeni, konačno rešenje za savladavanje velike visinske razlike inženjeri su našli i nazvali ga Šarganska osmica.

Gradnja pruge nastavljena je i građena je u kontinuitetu od 1921. do 1925. godine kada je završena i puštena u rad.

Pruga uskog koloseka na Mokroj gori

Punih 49 godina i 25 dana saobraćao je voz ovom prugom, od Užica  do Višegrada i dalje ka moru. Voz je išao trasom Beograd – Sarajevo – Dubrovnik – trebalo mu je 24 sata da pređe ovu relaciju.

Do jula 1938. godine saobraćao je voz Ćira sa parnom lokomotivom, zamenio ga je motorni voz koji je skratio vožnju za 7.5 sati a vozio je 60 km na sat.

Godine 28.02.1974. sve pruge uskog koloseka ukinute su kao neisplative, tada je ukinut i ovaj voz.

Danas voz ’’Nostalgija’’ saobraća od aprila do kraja oktobra na muzejsko-turističkoj pruzi (Šarganska osmica).

Zanimljivosti o pruzi

Tunel od stanice Šargan Vitasi do Jatara zove se ’’Aleksandar I’’, 1666 metara je dug i bio je najduži tunel na ovoj pruzi Beograd – Sarajevo.

Na železničkoj stanici Jatare nikada nisu prodavane karte jer je služila samo kao ukras.

Železnička stanica Jatare na Mokroj gori

Pruga uskog koloseka i Šarganska osmica na Mokroj gori atraktivna je destinacija koja vraća sećanja na neka davna vremena kada je voz brzinom od 30-60 km bio najmoderniji prevoz.

Izvor Bela voda

Reljef Mokre gore upotpunjuju tri reke: reka Kamišna, Beli i Crni Rzav sa svojim klisurama. Postoje izvori mineralne vode na nekoliko mesta ja sam posetila najpoznatiji Bele vode. Voda sa ovog izvora koristi se za piće, kažu da je lekovita za oči i kožu.

Izvor Bela voda na Mokroj gori

Nalazi se u dolini reke Kamišne, otkriven je 1994. godine slučajno nakon izlivanja reke. Poznat je i po nazivu izvor Svetog Jovana Krstitelja, sa druge strane reke napravljena je crkva posvećena ovom svecu. U blizini je i Muzej dobara tehničke kulture na otvorenom. Građevinske mašine, vagoni i lokomotive, pruga uskog koloseka…

Subotica – grad veličanstvene arhitekture

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

U svakoj priči o Subotici ili putopisu pominju se Gradska kuća, Sinagoga i Rajhlova palata, pomene se tu često i Gradski muzej i nekoliko arhitektonski zanimljivih objekata kao što su Leovića palata, zgrada štedionice…

Bila sam u Subotici i videla sve te zaista impozantne građevine i dok sam šetala gradom pitala sam se kako bih ja predstavila Suboticu, šta je to posebno što sam videla i što mogu da iznesem u prvi plan da ne bude sve isto.

Kada sam prošla kroz gradsku kuću, videla te rukom oslikane prostorije i vitraže znala sam da se rešenje nalazi gore na vrhu, četrdesetak metara iznad, na vidikovcu na tornju.

Gradska kuća

Unutrašnjost Gradske kuće u Subotici

Gradska kuća izgrađena je između 1908. i 1912. godine. Raskošna građevina postala je simbol grada. Najlepše u njoj jeste Velika većnica božanstveno oslikana i sa predivnim vitražima koja predstavlja glavnu tačku kuće u kojoj se održavaju važni sastanci, venčanja i koncerti…

Sva dekoracija u ovoj zgradi rađena je ručno. Stilizovani cvetovi raznih boja rasuti su po zidovima unutrašnih prostorija. Sve vreme osećala sam veliko poštovanje prema umetnicima koji su to radili.

Dolazak, odnosno penjanje do tog zapanjujućeg pogleda sa vidikovca (45 metara visine) zahtevao je prelazak mnoštvo stepenika ali vredelo je. Izdvojila sam nekoloko pogleda na grad koji su se sami formirali.

Pogled sa tornja gradske kuće na Narodno pozorište u Subotici

Pogled sa tornja na Trg slobode, na zgradu Narodnog pozorišta sa izraženim stubovima koji podsećaju na grčku, na gradsku biblioteku, na fontanu na trgu bio je to nešto drugačije što sam tražila u doživljaju grada. Pogled sa visine bio je to posebno rešenje predstavljanja grada Subotice iz mog ugla.

Prostor spojena dva trga za mene je predstavljao prvi dodir sa gradom, pripremu za stupanje na prostor raskošne arhitekture, ulaz u grad. Posmatrajući ih sa vidikovca izgledali su tako prostrano okruženi moćnim zgradama.

Spomenik caru Jovanu Nenadu u Subotici

Na delu trga izdvajao se spomenik Jovanu Nenadu Crnom. Ko je bio car Jovan Nenad? Jovan Nenad je tokom 1526. i 1527. godine stvorio svoje carstvo u delu Mađarske sa Suboticom kao prestonicom. Do teritorije je došao tako što je proterao Turke. Veći deo Bačke i Banata postali su nezavisna država koja je imala oko 15.000 vojnika.

Bilo je to vreme kada su Turci bili zauzeli deo Mađarske. Sa novim bitkama i potiskivanjem Turaka na jug stvorene su tri nezavisne teritorije: Jovanova i još dve koje su bile pod kontrolom mađarskih velikaša Ferdinanda Habsburškog i Jovana Zapolje.

Jovan Nenad je morao da se udruži sa jednim od njih dvojice, pridružio se Ferdinandu a ratovao je protiv drugog mađarskog velikaša Jovana Zapolje. Nakon dve bitke u kojima je Jovanova vojska pobedila ubio ga je Zapiljin vojnik. Nakon pogibije nestala je njegova država, teritoriju je zauzeo Ferdinand Habsburški.

Na spomeniku piše: ‘’Tvoja je misao pobedila.’’ Njemu se pripisuje zasluga za ideju da u južnom delu Mađarske oformi srpsku državu. Iako je poražen ideja se prenela na sledeće generacije.

Plava fontana i Trg republike

Sa druge strane tornja pogled je donosio Trg republike, Sinagogu i Plavu fontanu dole daleko kao mali dragulj koji je neko izgubio. Žolnai keramika u predivnoj plavoj boji raspršila je svoju energiju svuda okolo.

Pogled sa tornja gradske kuće u Subotici na Plavu fontanu

Keramika je dovožena iz Mađarske i ona ima svoju istoriju. Fabrika keramike Žolnai iz Pečuja (Mađarska) proizvodi kvalitetnu keramiku još od 1853. godine.

Ova keramika poznata je kao kvalitetna i otporna na vremenske uslove. U Subotici je korišćena za ukrašavanje zgrada u periodu mađarske secesije – Gradske kuće, Sinagoge, Rajhlove palate... Plava fontana je reprezentativni primer ukrasne keramike na otvorenom, podignuta je 2001. godine.

Sinagoga

Sledeći pogled je ka Sinagogi koja kao šarena ptica treperi na velikom slobodnom prostoru. Kada sam se spustila na tlo otišla sam do nje: oslikana fasada, oslikana unutrašnjost daju veselost objektu, pozivju vas da uđete da uživate u vitražima koji imaju posebnu energiju. Boje raznose sve negativne misli, ostavljaju dušu da uživa u lepoti prizora.

Veliki broj vitraža krasi Sinagogu u Subotici koja je sagrađena davne 1902. godine u stilu secesije. Druga je po veličini u Evropi. Za spomenik kulture od izuzetnog značaja proglašena je 1974. godine.

Stilizovana je elementima iz mađarskog folklora: paunovo perje, latice ruže, ljiljana i karanfila… Centralna kupola predstavlja univerzum i oslanja se na četiri manje koje predstavljaju strane sveta.

Poseban pogled sa visine bili su krovovi same gradske kuće i oni su bili ukrašeni kombinovanjem boja na crepovima. Toranj gradske kuće je tačka koju treba posetiti ako želite da doživite nešto posebno u Subotici.

Silazak sa tornja bio je mnogo lakši nego samo penjanje.

Kustos, žena koja je vodila moju grupu u razgledanju ovog raskošnog zdanja bila je fenomenalna – nasmejana, pozitivna, davala je mnogo informacija i radila je to sa uživanjem i ponosom.

Zaista mi je ulepšala boravak u ovom gradu i ovoj kući, pokazala je kako se grad voli, kako se svoj posao voli jer sutradan kada sam otišla da posetim Gradski muzej koji je bio njena matična kuća i pozdravila je odgovorila mi je jedva čujnim promuklim glasom. Juče je potrošila glas da bi nama turistima dala što više informacija o Gradskoj kući ali i samom gradu.

Ona je osoba koja me asocira na grad Suboticu jer je briljantna u svom poslu.

Gradski muzej

Gradski muzej smešten je u, takođe, staru zgradu divne arhitekture. Zgradu su projektovali braća Vago iz Budimpešte 1906. godine u stilu secesije. Dve ptice okrenute jedna ka drugoj na fasadi zgrade jesu potpis braće Vago. Nalaze se na svim objektima koje su braća projektovala.

Prošla sam kroz muzej, kroz tri sprata različitog prikaza života u Subotici i okolini. Opet najviše vremena provodim u delu gde je etnologija, uživam u raskošnim bojama predmeta, od košulja do vezom ili zlatovezom ukrašenih kapa. Pažnju mi privlače posebni predmeti – pečati koji su služili za trukovanje. To je zanat koji je skoro zaboravljen, možda postoji još nekoliko žena u Vojvodini koje se još tim bave.

Rajhlova palata

Uz malo truda stigla sam i do obavezne tačke – Rajhlove palate koja je izgrađena u stilu mađarske secesije. Arhitekta Ferenc Rajhl je projektovao i izgradio ovu kuću za svoju porodicu. Žolnai keramika je na fasadi, od murano stakla su mozaici… Danas se u njoj nalazi Galerija savremene umetnosti.

Subotica se nalazi na granici sa Mađarskom i najseverniji je grad u Srbiji. Pominje se u XIV veku, do XIX veka nekoliko puta je menjala ime i vladare. U prošlosti imala je vojni značaj jer se nalazila na granici između Ugarske i Turske. Tek pobedom Ugarske grad je počeo intenzivnije da se razvija. Od 1845. godine ponovo je ponela ime Subotica.

U okolini grada a najviše u delu Subotičko-Horgoške peščare gaji se vinova loza i voće. Pesak je specifičan, vlažan na relativno maloj dubini i time pogodan za plantaže voća i vinograde.

Posebno turističko mesto na pet kilometara od grada jeste Palić sa velikim jezerom. Arhitektura u stilu secesije, veliki park, lepo šetalište oko jezera, akva park, restorani, zoološki vrt… jeste priča za sebe.

Pirot

Pirot – carstvo ćilima kroz koje su žene nitima stvarale magiju

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Mali pirotski ćilim kao suvenir

Sofra je ornament koji se nalazi na malom ćilimu koji sam kupila u Pirotu. Po tumačenju šara od davnina sofra znači da će onima koji je poseduju pomoći da razviju mudrost i veštinu razgovora za stolom. Malih je dimenzija 15×10 centmetara ali je istog značenja kao i ornamenti na velikim pirotskim ćilimima.

Pirot sam posetila zbog niti, zbog ćilima, zbog načina na koji se izrađuju, iz želje da vidim primerke koji su stari oko 100 godina. Šare su me oduševile, jednostavne su, lake za tkanje i bojama prenose posebnu energiju.

Muzej Ponišavlja - otvoren je 1956. godine

Naravno prva stanica koju sam posetila u Pirotu bio je Muzej Ponišavlja koji se nalazi u kući staroj 175 godina. Kuću je gradio trgovac Hrista Jovanović (poznat kao Mali Rista), bila je to prva kuća u gradu za koju su Turci dozvolili da bude na sprat a da je izgradi jedan hrišćanin. Hrista je bio vešt i bogat trgovac, kuću je izgradio za dve godine.  

Prizemlje je bilo namenjeno za svakodnevni život porodice a sprat je bio za goste i slavlja. U međuspratu postojala je mala soba niske tavanice u kojoj je Hrista primao poslovne saradnike i među njima i Turke.

Kuća je zdanje za sebe, arhitektonski dragulj prošlih vremena, mada mene su u njoj najviše zanimali ćilimi. Njihovo carstvo bilo je na spratu kuće. Dve divanhane bile su potpuno opremljene ćilimima, bile su jedna nasuprot druge. Veća je bila namenjena za muškarce za njihovo okupljanje tokom nekog slavlja. Zanimljivo je da ima veće prozore a samim tim i više svetlosti od ženske sobe koja se nalazila na drugom kraju kuće i prozori su gledali u dvorište.

Obe sobe bile su opremljene ćilimima na podu, na klupama za sedenje, kao stolnjaci na stolovima, ukrasnim jastucima… To su ćilimi koji su tkani u prošlosti i stari su oko 100 godina, mirnijih su tonova jer se u to vreme vuna bojila prirodnim bojama. Mnoštvo različitih i raznobojnih šara bilo je rasuto po sobi.

Grad u znaku šara sa ćilima

Poseta samo muzeju bila je dovoljna da grad posmatram kao pozitivan, sa pozitivnom energijom. Vezala sam za njega niti i ćilimi u muzeju su opravdali moja očekivanja. Krećući se kroz grad uživala sam u tome da su se na mnogim mestima mogli videti ornamenti sa ćilima na ogradi na mostu, u izlozima radnji… Grad i treba da bude u znaku tih pozitivnih šara koje ga čine tako posebnim.

Pored proizvodnje ćilima Pirot je sredinom XIX veka bio grad sa 40 radionica u kojima se izrađivala grnčarija. Pedesetak različitih upotrebnih proizvoda od gline ukrašavani su šarama sa ćilima jakih boja. Danas se grnčarija proizvodi za upotrebu i još više za suvenire.

Šetam širokim ulicama Pirota, posmatram prelepe građevine – hotel Nacional, gimnazija, zgrada suda… U jednom kafiću prilikom predaha od šetnji kroz prozor posmatram ulicu kojom prolaze stanovnici i zaključujem da su opušteni, hodaju bez žurbe. Odjednom ulicom prolazi devojka u narodnoj nošnji. Njen graciozni hod i izražene boje na nošnji vrati me u prošlost kada su žene ručno izrađivale odeću za sebe i sve ukućane.

Bile su talentovane za ručni rad, a i vežbale su ga od malih nogu. Ručno su plele džempere, kape, rukavice, šile od srpskog platna haljine, košulje i marame, ukrašavale ih vezom a najviše njih tkalo je ćilime na vertikalnom razboju, ćilime koji su bili jedinstveni u svetu – isti sa lica i naličja.

Pirotski cilim iz Muzeja Ponišavlje, detalj

Spretne ruke žena stvarale su tu lepotu, baš ovde negde u nekoj od prizemnih kuća u kojima su živele. Danas samo desetak žena u Pirotu bavi se tkanjem ćilima jer za njima nema toliko potražnje, odavno je istisnut iz enterijera masovnom proizvodnjim tepiha i prekrivača.

O čemu god počnem da pišem u Pirotu vratim se na ćilim. Hajde da kažem Pirot je poznat po proizvodnji guma Tigar. Videla sam i njih ali me je opčinio ćilim.

Skulpture iz fabrike ’’Prvi maj’’ Pirot

Bila je u gradu, za vreme socijalizma, razvijena tekstilna industrija prepoznatljivo ime bila je velika fabrika Industrija odeće ’’Prvi maj Pirot’’ koja je osnovana 1959. godine. U okviru preduzeća nalazili su se: dom kulture, biblioteka, frizerski salon, vrtić… Na žalost, tokom kriznih devedesetih godina tekstilna industrija u Pirotu je propala, deo pogona otkupile su privatne kompanije iz inostranstva, uglavnom velikih preduzeća tekstilnih proizvoda više nema.

’Žena i muzika’’ autor Dominique Labauvie

Bila je u gradu, za vreme socijalizma, razvijena tekstilna industrija prepoznatljivo ime bila je velika fabrika Industrija odeće ’’Prvi maj Pirot’’ koja je osnovana 1959. godine. U okviru preduzeća nalazili su se: dom kulture, biblioteka, frizerski salon, vrtić… Na žalost, tokom kriznih devedesetih godina tekstilna industrija u Pirotu je propala, deo pogona otkupile su privatne kompanije iz inostranstva, uglavnom velikih preduzeća tekstilnih proizvoda više nema.

Grad Pirot otkupio je ova umetnička dela od kompanije i postavljena su u otvoren prostor da oplemene grad. Morala sam i njih da vidim, srećna sam što su sada dostupne javno i što obogaćuju prostor ovog grada. To su: ’’Žena i muzika’’ autor iz Francuske Dominique Labauvie, skulptura ’’Suza’’ autor umetnik iz Japana Kenjiro Azuma i delo francuskog umetnika Claude Lhoste ’’Zec’’.

Tvrđava Kale

Nezaobilazni deo grada jeste tvrđava na ulazu u grad iz pravca Niša. Skoro je obnovljena. Manjih je dimenzija od ostalih tvrđava širom Srbije (Niške, Smederevske, Petrovaradina…). Sastojala se od gornjeg i donjeg grada. Građena je prvo za vreme vladavine kneza Lazara znači u srednjem veku a izgradio je Momčilo. Kasnije je rušena, obnavljana i dograđivana. Smenjivali su se vekovi i vlasnici ali je tvrđava uvek bila značajna za odbranu grada.

Tvrđava Kale Pirot

Nišava

Šetnja pored Nišave bila mi je obavezna aktivnost i tu sam na mostu videla ornamente sa ćilima. Nisam mogla da prepoznam onu Nišavu koja je u Sićevačkoj klisuri bila tako glasna, bučna i brza a ovde se umirila i tiho prolazi kroz grad. To nije umanjilo njenu lepotu a ja sam bila srećna da je upoznam u ovom obliku.

Reka Nišava Pirot

Istorija grada

Pirot je lep grad koji je nastao na mestu gde su rimljani nekada davno podigli utvrđenje pod nazivom Turres. Od 14. veka pominje se kao Pirot. Nalazio se na trgovačkom putu što mu je u 16. i 17. veku omogućilo da bude bogat. Trgovina je delatnost i veština koja je omogućila stanovnicima grada lagodniji život.

Pirot u znaku ornamenata

Za kraj

Na kraju mogu reći da mi je Pirot ostavio fantastične utiske, da je prelep grad sa dugom tradicijom u izradi ćilima i upotrebnih predmeta od gline. Za mene ćilim je duh ovog grada. Zamišljam da sam na jednom letećem ćilimu i posmatram grad sa visine i znam da rado ću se vratiti da ponovo vidim carstvo boja i ornamenata, šara na ćilimima u Muzeju Ponišavlja.

Prilično su temu šara na pirotskom ćilimu obradili svi umetnici slikari i primenjeni ali ona je i dalje aktuelna, ne može da bude prezasićena nego se uvek javlja u istom ali novom obliku.

Manastir Ravanica – Vrdnik: dragulj u podnožju Fruške gore

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Manastir Ravanica – Vrdnik jedan je od 16 starih pravoslavnih sačuvanih manastira koji se nalaze na Fruškoj gori, njegova specifičnost je što je smešten u naseljenom mestu.

Sunčanog junskog dana kada se miris lipe osećao svuda u planini posetila sam manastir sa dva imena Ravanicu odnosno Vrdnik. Ulazak u manastirsku portu i pogled na ogoljene cigle kao prvi deo iznad temelja crkve probudio je priču o nastanku manastira.

Manastir Ravanica – Vrdnik je osnovan početkom 16. veka a već krajem istog veka spaljen je od strane Turaka. Stara crkva manastira Vrdnik pominje se 1589. godine u Turskim dokumentima i to je prvi pouzdan podatak o njegovom postojanju.

Kako je dobio naziv Ravanica?

Zovu ga i Sremska Ravanica jer su ga u Sremu obnovili monasi iz manastira Ravanica (kod Ćuprije) koji su tokom Velike seobe izbegli u Mađarsku sa moštima kneza Lazara. Nakon sedam godina boravka u Sent-Andreji 1697. godine došli su u Vrdnik i obnovili zapusteli manastir. U malu crkvu smestili su mošti kneza Lazara. Od tada se manastir naziva i Ravanica.

U to vreme (17. vek) narod je ima veliko poštovanje prema knezu Lazaru zato su mnogi dolazili u Vrdnik samo da se poklone njegovim moštima. Vremenom se broj hodočasnika povećavao i mala crkva više nije mogla da primi sve ljude koji su dolazili na poklonjenje. Zato su monasi odlučili da 1801. godine započnu gradnju nove crkve.

Manastir Ravanica - Vrdnik

Gradnja je trajala deset godina a na Vidovdan 1811. godine monasi su preneli mošti kneza Lazara u novu crkvu. Nakon toga stara crkva je srušena (na njenom mestu nalazi se samo krst). Dvadesetak godina kasnije uz crkvu je sazidan zvonik (1832) dok su konaci zidani i prepravljani tokom 18. i početkom 19. veka. To je crkva koja se danas može videti s tim da je obnavljana više puta.

U manastiru se svake godine 28. juna održava Vidovdanski sabor u čast sećanja na Kosovski boj i kneza Lazara.

Plaštanica – Pohvala knezu Lazaru

U manastirskoj riznici čuvali su se predmeti koji su pripadali knezu Lazaru. Jedan od predmeta koji su doneseni zajedno sa moštima bila je Plaštanica – Pohvala knezu Lazaru koju je zlatnom žicom na svili izvezla monahinja Jefimija 1401. godine u manastiru Ljubostinja kao pokrov za ćivot kneza Lazara. Pokrov se danas čuva u Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu.

Mošti kneza Lazara u Vrdniku ostale su do 1942. godine (ukupno 244 godine) kada su prenete u Beograd u Sabronu crkvu a zatim 1990. godine vraćene u  manastir Ravanicu kod Ćuprije, njegovu zadužbinu.

Spomenik Milici Stojadinović Srpkinji

Od ulaza u portu na desnoj strani nalazi se spomenik podignut pesnikinji Milici Stojadinović Srpkinji sa bistom na vrhu. Pesnikinja je u narodu ostala upamćena kao ‘’vrdnička vila’’. Bila je prva žena u Srbiji koja se posvetila samo pisanju poezije.

Spomenik je podignut 1912. godine od strane Odbora srpskih devojaka iz Iriga. Danas je pod zaštitom države.

U postolju od kamena uklesana je lira i natpis ‘’Milici Srpkinji – Srpkinje 1912’’, a na vrhu postolja je bista koju je uradio vajar Jovan Pešić koji je takođe rođen u Bukovcu kao i Milica.

Manastir danas

Danas pored crkve postoje tri krila konaka poređani oko crkve kao potkovica dok je od ulaza visoki zid sa kapijom. Porta je lepo uređena sa česmom, mnoštvom zelenila i cveća.

Unutrašnjost crkve je prostrana, plava boja pojavljuje se ponegde na svodu, ostatak od oslikanog dela kada je crkva bila oslikana.

U crkvi su dva kovčega, jedan u kome su bile mošti kneza Lazara sa delom moštiju koji je izložen u staklenom prozoru..

Drugi, manji, na njemu je natpis da su unutra mošti svete Anastasije Rimljanke.

Niš ima najbolje sačuvanu tvrđavu na Balkanu

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Niš je grad bogat istorijom, kulturom i tradicijom. Spomenici i važne tačke jasno su vidljive posetiocima koji dođu da upoznaju grad. Za nas koji tražimo više Niš je pravi raj. Postoji mnoštvo slika i priča koje nisu vidljive na prvi pogled nego se moramo malo pomučiti da do njih dođemo.

Pravi primer je priča o Jeleni Dimitrijević, književnica i putopisac, koja je početkom 20. veka putovala svetom i beležila svoje misli i zapažanja sa tih putovanja (stizala je do Amerike, Indije…). Njen rad je bio dugo zaboravljen ali se od pre dvadesetak godina ponovo objavljuju njena dela. Izabrana je kao jedna od tri književnice iz Srbije za turističku Rutu žena pisaca, druge dve su Isidora Sekulić i Desanka Maksimović.

Jelena Dimitrijević je rođena u Kruševcu ali najvažnije godine značajne za njeno stvaranje, njih 17, provela je u Nišu. Sa temama iz Niša napisala je ‘’Pisma iz Niša o haremima’’ i ‘’Đul-Marikina prikažnja.’’

Naisus – rimski period

U prvom veku nove ere Rimljani su osvojili mali antički grad Naisus koji je kasnije postao važan vojni i trgovački centar u provinciji Gornja Mezija. Kroz grad je prolazio vojni put prema Konstantinopolju. Najveću moć grad je imao za vreme vladavine cara Konstantina.

Rimski car Konstantin Veliki rođen je u Nišu 274. godine. Milanskim ediktom iz 313. godine dozvolio je hrišćanima da ispovedaju svoju veru. Medijana je čuveni njegov letnjikovac koji je podigao u blizini Niša (danas je veliko arheološko nalazište).

Rimski nadgrobni spomenici na Niškoj tvrđavi

Tvrđava

Niška tvrđava je jedna od najbolje sačuvanih tvrđava na Balkanu.

Prvi graditelji tvrđave bili su Rimljani koji su na mestu tvrđave postavili vojni logor. Uz logor se formiralo naselje nazvano Naisus, koje se brzo širilo i izvan tvrđave. Centar grada bio je na mestu gde se danas nalazi tvrđava. Centralno mesto bio je trg kao i u svim drugim rimskim gradovima.

Lapidarijum iz tog vremena može se danas videti na tvrđavi. To je zbirka nadgrobnih spomenika iz antičkog perioda.

Nakon Rimljana tvrđavu su gradili i obnavljali Vizantinci i Srbi.

Tvrđava koju danas vidimo građena je od 1719. do 1723. godine. Na njenom mestu bili su ostaci ranijih uvrđenja od rimskog do srednjovekovnog perioda. Turci su nakon povlačenja iz Beograda napravili jako utvrđenje koje je za njih značilo opstanak na Balkanu.

Površina tvrđave je 22 hektra. Bedemi su visoki osam a široki tri metra.

Ostaci antičkih termi iz IV veka, tursko kupatilo – hamam od XV veka, arsenal iz XIX veka, Bali begova džamija iz XVI veka – danas galerija i niz drugih objekata iz istorije nalaze se na tvrđavi. Prostora za istraživanje ima.

Zanimljiv je spomenik kralju Milanu Obrenoviću iz 1902. godine koji je zahvalnost građana Niša za oslobođenje grada od turske vladavine. Te godine obeležena je prva godišnjica smrti kralja i 25 godina od oslobođenja grada. Spomenik je u obliku metka

Medijana

Sagrađena je na idealnom mestu na pola puta od grada i izvora tople vode u Niškoj banji za vreme vladavine Konstantina Velikog krajem III i početkom IV veka. Bogatiji građani su pravili vile izvan zidina grada jer je prostor grada bio prenaseljen.

Danas je arheološki park na površini od 40 hektara, sa važnim vidljivim ostacima vile i drugih objekata. Otkrivene su velike površine, od oko 1000 kvadratnih metara, očuvanih mozaika na podu.

Spomenik Konstantinu Velikom u blizini Niške tvrđave

Konstantin Veliki

Spomen obeležje Konstantinu Velikom (lik cara i Hristov monogram) postavljeno je na početku mosta na Nišavi na glavnom prilazu ka Tvrđavi (2012). Hristov monogram je prvi upotrebio car Konstantin, to je simbol koji se caru ukazao 312. godine pre bitke na Milvijskom mostu (za osvajanje Rima) tokom građanskog rata.

Pre bitke car je u snu video monogram sastavljen od dva grčka slova (X, P) i čuo Hristov glas koji mu je rekao da na štitove vojnika stavi ovaj monogram i da će pobediti u bici. Tako je uradio i pobedio. Kao zahvalnost za ‘’pomoć’’ 313. godine doneo je Milanski edikt zakon kojim je prestao progon hrišćana. Hrišćanima je dozvoljeno da slobodno ispovedaju veru.

U mnogim antičkim grobnicama na teritoriji Niša pronađen je ovaj simbol.

Muzej – arheološka zbirka

Muzej – arheološka zbirka u Nišu sadrži uglavnom eksponate koji su pronađeni na rimskim iskopinama: maketu Medijane, nakit iz srednjeg veka i ranije, ogradu sa Medijane, replike grobnica koje su pronađene u Nišu, nadgrobne spomenike iz doba rimljana, razne statue iskopane u blizini Niša…

Najznačajniji eksponat je bronzana glava cara Konstantina, iz muzeja ističu da je to replika a da se original nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu. Zašto je odneta u Narodni muzej? Odgovor je: kada je pronađena nije bilo adekvatnih uslova za njeno čuvanje u Nišu.

Bronzana glava cara Konstantina u Nisu

Kazandžijsko sokače

Kazandžijsko sokače je jedina ulica koja je sačuvana od stare turske čaršije. U 19. i 20. veku bio je to sokak u kome su bile zanatlijske radnje. Zadržana je stara arhitektura a radnje su renovinare i pretvorene u kafiće i restorane. U nekim od tadašnjih kafana, slušajući priče, nastale su inspiracije za poznata Sremčeva dela ’’Zona Zamfirova’’ i ’’Ivkova slava’’.

Sremac je pisao na dijalektu karakterističnom govoru za grad Niš, to je prvi slučaj u srpskoj literaturi, ali je baš taj deo doprineo da autentične priče kod čitalaca budu primljene sa velikim oduševljenjem.

Kujundžije, jorgandžije i kazandžije bili su inspiracija piscu Stevanu Sremcu za likove u njegovim knjigama. Jedan od likova je Kalča koji je zajedno sa književnikom predstavljen kroz spomenik na početku nekadašnje Kanzadžijske ulice.

Stevan Sremac je 1879. godine, neposredno nakon prisajedinjena Niške nahije Srbiji (1878) došao u Niš na mesto profesora u gimnaziji a ostao 11 godina. Posmatrao je dešavanja u gradu i prenosio ih u knjige na svoj način.

Skulptura Stevana Sremca ispred Kazandćijskog sokačeta u Nišu

Orijent ekspres

Pet godina nakon oslobođenja od Turaka, 1884. godine, iz Beograda u Niš je stigao prvi voz. Nekoliko godina kasnije počeo je da dolazi čuveni voz Orijent ekspres koji je postao posebno popularan kada je književnica Agata Kristi objavila knjigu ‘’Ubistvo u Orijent ekspresu’’.

Bio je to najzanimljiviji voz koji je vozio kroz Evropu i njime su putovali bogati. Polazio je iz Pariza a poslednja stanica bio je Istambul. Prvi polazak bio je 1883. godine a poslednji 1977. godine.

Preko Beograda i Niša počeo je da saobraća 1885. godine, u početku od Niša do Plovdiva putnici su putovali kočijom da bi se ukrcali na drugi voz do Istambula. Tek 1889. godine kompletirana je pruga od Niša do Plovdiva i od tada je putovanje bilo jednostavnije.

Sićevo – Prva umetnička kolonija na Balkanu

Slikarka Nadežda Petrović 1905. godine osnovala je Prvu umetničku koloniju u Srbiji, u mestu Sićevo u blizini Niša. Kolonija je trajala dve godine i prestala sa radom jer su nastupili ratovi a obnovljena je tek 1964. godine i od tada neprekidno se održava. Lepota Sićevačke klisure neprekidno inspiriše slikare da je prenesu na svoja platna.

Niška banja

U Niškoj banji je izvor tople vode na dubini od 500 do 800 metara. Rimljani su otkrili termalne izvore u banji i sagradili prvo kupatilo. Car Konstantin često je dolazio u banju da bi koristio sve blagodeti termalnih voda iz banje. Zvanični status banje dobila je 1963. godine. Danas mogućnosti banje nisu iskorišćene na pravi način.

Manastir Žiča postoji više od osam vekova i predstavlja istoriju naroda i vladara

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Manastir Žiča ima 815 godina, više od osam vekova stvaranja i borbe za opstanak. Veliki ljudi i vladari izgradili su manastir koji je postao mesto krunisanja kraljeva i prvo sedište samostalne srpske crkve. Iz veka u vek bila je rušena i obnavljana, narod je nalazio snage da opstane na tim prostorima.

Izgradnja manastira

Manastir Žiča sagrađena je u 13. veku, ktitor je bio prvi srpski kralj Stefan Prvovenčani. Udaljena je oko pet kilometara od Kraljeva.

Početkom 13. veka u Srbiju je iz Svete gore došao Sveti Sava i doneo mošti Stefana Nemanje da bi pomirio svoju braću Stefana i Vukana koji su bili u ratu. Pomagao je bratu Stefanu da izgradi manastir na mestu koje je bilo bogato plodnom zemljom. Baš ta pozicija u ravnici koja je bila lako pristupačna bila je razlog što je manastir tokom svog postojanja toliko stradao.

Godine 1219. Sveti Sava je u Carigradu od patrijarha i cara dobio potvrdu o autokefalnosti srpske crkve i sam je postao prvi srpski arhiepiskop a manastir Žiča sedište nove arhiepiskopije.

U manastiru je već 1221. godine krunisao brata Stefana za kralja iako je pre toga krunisan u Rasu krunom koju su doneli papski legati koji su i izvršili krunisanje.

Desetak godina kasnije manastirska crkva je završena i obojena crvenom bojom po ugledu na neke manastire na Svetoj gori, verovatno po zahtevu Svetog Save.

Poveljama kraljeva Stefana Prvovenčanog i Radoslava (najstariji istorijski izvori o manastiru Žiča) manastiru su darivana razna blaga, sela, planine, oko 200 porodica…

Detalj sa zida manastira Žiča

Rušenje i obnavljanje manastira

Krajem 13. veka Tatari su uništili manastir, zbog toga je grad Peć postao novo sedište arhiepiskopije.

Početkom 14. veka manastir je obnovio kralj Milutin.

Sa dolaskom Turaka na teritoriju Srbije manastir je neprestano paljen i rušen. Oko 150 godina je bio bez krova.

Ljudi a zatim i vreme ostavljali su duboke tragove na crkvi, neki su zaceljeni a neki su jasno i dalje vidljivi. Ostala je da osam vekova da ponosno stoji, širi pozitivnu energiju i podseća nove generacije na važnost izbora pravog puta i čuvanja tradicije.

Tokom 19. veka obnavljana je oko 50 godina i 1882. godine bila je mesto u kome je krunisan kralj Milan Obrenović.

U Drugom svetskom ratu Nemci su nemilosrdno bombardovali manastir. Svi objekti oko manastira bili su spaljeni a veliki deo zidova same crkve bili su skroz porušeni. Narod je uspeo da je obnovi i nakon takvograzaranja.

Nakon velikog zemljotresa koji se dogodio 1987. godine izvršena je restauracija manastirske crkve.

Manastir Žiča pogled iz dvorišta

Zašto je Žiča jedan od najznačajnijih manastira?

U Žiči je proglašena autokefalnost Srpske pravoslavne crkve i krunisano sedam kraljeva iz dinastije Nemanjić od Stefana Prvovenčanog do Stefana Dečanskog.

Ostalih pet su: Radoslav, Vladislav i Uroš I – sinovi Stefana Prvovenčanog, Dragutin i Milutin – sinovi Uroša I. Da li je sedmi krunisani kralj Stefan Vladislav II sin kralja Dragutina ili se misli na kralja Stefana Dečanskog (sin kralja Milutina) koji je zbog stradanja crkve od strane Tatara krunisan u Pećkoj Patrijaršiji 1322. godine.

Nazivaju je i Sedmovratna Žiča zato što se, po legendi, nakon krunisanja kralja otvarala nova vrata kroz koja je samo taj kralj prolazio i ona su bila odmah zazidana.

Da li su vrata otvarana svaki put na novom mestu ili su jedna vrata otvarana pa ponovo zazidana da bi se otvorila sledeći put?

Pored kraljeva iz dinastije Nemanjić u njoj su krunisani još kraljevi Milan Obrenović i Petar I Karađorđević.

Zaštićena od 1979. godine kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Zvona suveniri iz manastira Žiča

Freske u manastirskoj crkvi

Manastir Žiča postoji više od osam vekova – istorija naroda i vladara – prošlost koja je sačuvana u obliku manastira. Građena u raškom stilu.

Živopis u manastirskoj crkvi je iz 13. i 14. veka. Sačuvane freske nemi su svedoci dešavanja u istoriji.

U prvoj prostoriji prilikom stupanja kroz vrata crkve nalaze se kopije fresaka velikih formata iz drugih manastira i ponešto ostataka originalnih fresaka. ”Beli anđeo” je najlepša freska i nalazi se u manastiru Mileševa.

Prolazeći kroz sledeća vrata stupam u deo u kome su freske veoma dobro sačuvane.

Posmatram boje koje su prilično izbledele i zamišljam kako je izgledala kada je tek bila oslikana. Osetila sam poseban mir, neku posebnu energiju koja je bila prisutna u tom delu. Svi koji su gradili manastir i oni koji su ga oslikavali sigurno su uložili svo svoje znanje i energiju da hram bude što bolji i lepši.

Primećujem niz ornamenata na lukovima koji su dobro očuvani i jasni. Šta oni znače? Da li su samo obična dekoracija, povezivanje svih elemenata u jednu celinu ili svaki ima svoje značenje?

Crvena boja fasade

Prilikom moje posete manastiru u 2023. godini crvena boja manastira koja se nalazi na svim suvenirima nije bila u stvarnosti. Crkva je stajala na kiši ogoljenih cigli koje ispisuju vekove koji su minuli. Crvena boja kao zaštitni znak nestala je. Neobičan je pogled na izbledele cigle jer sam očekivala jarku crvenu boju koja će potpaliti vatru u mojoj mašti tog dana u njenoj blizini.

Saznajem da zbog konzervatorskih radova manastir nema boju po kojoj je prepoznatljiv. Proći će još par godina dok se ne vrati crvena boja. Malter je sa hrama potpuno skinut 2020. godine. Od tada stručnjaci pomoću instrumenata prate sleganje objekta. To praćenje mora trajati jednu do dve godine zatim sledi statična sanacija objekta, zatim malterisanje pa bojenje u boju koju očekujemo.

Malterisanje fasade biće krečnim malterom koji se priprema po staroj recepturi kao kada je manastir i nastao. Zatim se boji malter.

Kreč za fasadu je već ispečen na stari način u posebno ozidanim pećima vatra je ložene suvim uglavnom bukovim drvima zatim je gašen i prevezen u manastir u već pripremljene jame da odleži (potrebno je da kreč odleži dve tri godine najmanje a što duže odstoji to je bolje). Od kreča se prvo pravi nekoliko različitih uzoraka i njihov kvalitet testira jednu godinu u svim vremenskim uslovima a zatim se bira najbolji.

Do tada imam priliku da bolje upoznam kako je, pre 800 godina, crkva građena ciglu po ciglu, kamen po kamen.

Vraćam se ponovo kada Žiča odene svoje novo ruho. Moram je videti u punom sjaju jer ona je simbol, jasna poruka svim generacijama da se manastiri moraju obnavljati i da dolazeće generacije poštuju ono što su im preci ostavili.

Obnavljane znači da smo nastavili njihov put i da znamenje, znakovi koje su nam ostavili služe kao vodilja u budućnost.

Umetnici inspirisani manastirom Žiča

Pesnik Vasko Popa obraćao se Žiči sledećim rečima:

‘’Crvena gospođo Žičo

Iz moga srca izlaziš…

Koračaš sedmovratna

U pratnji svog ženika sunca

Po zrelim talasima žita

I stojiš na samom vrhu

Izabranog trougla u plamenu…’’

Književnica Isidora Sekulić o Žiči:

‘’Žiča ne leži strogo manastirski, povučena u stranu i skrivena. Ona leži nekako centralno, i kapije joj vode u više pravaca neposredno u svetovni život, u borbu taština, u neuko tavorenje prostog čoveka.

…

Sve nam se čini da bi oko Žiče trebalo izvesti jednu kružnu aleju, i onda bi njene kapije, crkve i zvonare upirale simbolično u pokrajine i naselja koja vezuju tradiciju.’’

Manastir Mileseva

Manastir Mileševa, zaštićena ispod krila Belog anđela

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Raška škola arhitekture

Manastir Mileševa pripada raškoj školi gradnje. Svi građevinski radovi trajali su samo dve godine, završeni su 1219. i ta godina je uzeta kao godina izgradnje manastira. Oslikana je nekoliko godina kasnije.

Raški stil gradnje crkava je domaći stil koji je preuzeo primat za vreme vladavine dinastije Nemanjić. Karakteristike raške škole su: kupola, izduženost osnove crkve koja je najčešće naglašavana naknadno dozidanim pripratama, raskošno oslikavanje unutrašnjosti crkava…

U Mileševi nema ukrasa iznad vrata i prozora, nema rozeta koje se često nalaze na fasadama manastirskih crkava. Spoljašnjost crkve jednostavno je ukrašena i to joj daje mističnost i moć.

Ktitor manastira je kralj Vladislav Nemanjić (vladao od 1234 do 1243), sin Stefana Prvovenčanog, koji u vreme gradnje nije bio kralj (krunisan je tek 1234. godine). Nakon smrti sahranjen je u manastirskoj crkvi.

Dozidao je pripratu 1235.godine i u nju je sledeće godine, iz Bugarske, preneo mošti Svetog Save. Na istom mestu danas se može videti kovčeg (obnovljen 2003) u kom se nalazilo telo svetitelja.

Zvonik u manastiru Mileševa

Tokom vekova manastir je sedam puta bio razaran, pljačkan i paljen od strane Turaka. Godinama je bio prazan i zapušten, jedno vreme bio je i bez kupole. Svaki put je iznova obnavljan, tako su sačuvane dragocene freske u crkvi. Godine 1863. obnovljen je kao što danas izgleda.

Manastir je proglašen za Spomenik kulture od izuzetnog značaja. Još u srednjem veku pominjao se sa poštovanjem jer je u hijerarhiji manastira u Srbiji bio na drugom mestu, posle Studenice. Njegovo postojanje i raskošno zidno slikarstvo značajni su i danas.

Bela, žućkasto-bela fasada manastira pod jakim sunčevim zracima blješti, tako me je dočekala Mileševa, tako što se pokazala u punom sjaju. Posmatram je, prvi pogled na nju je presijavanje beline na prepodnevnom suncu  koje širi toplinu. Znala sam da je drugačija od ostalih manastira, zato sam tu, da vidim freske koje čuva i da dodirnem deo duhovnosti koji u sebi nosi i širi vekovima.

Freske u manastiru Mileševa

Iščekujem susret sa Belim anđelom, freskom koja je najlepša… Zanima me kakva je energija oko nje, i uopšte u manastiru.. Kakav je osećaj stajati pored freske i posmatrati je?

U svaki manastir odlazim sa velikim poštovanjem prema svecima koji su vezani za manastir, prema ktitorima koji su izdvojili novac za gradnju, prema svim onim koji su učestvovali u gradnji, prema onima koji su bojama i svojim darom oslikali manastir, prema monasima i monahinjama koji žive u manastiru i održavaju ga. Poštujem pravila zabrane fotografisanja unutar crkve.

Prospekt sa freskama iz manastira Mileševa

Velika lepota nalazi se u unutrašnjosti crkve, freske iz srednjeg veka predstavljaju osnov duhovnosti celog naroda. Zidno slikarstvo manastira Mileševa najbolje je u srednjem veku. Freske su oslikane tako da mogu zasebno da stoje i da se tumače iako su šire posmatrano deo neke veće kompozicije.

U manastiru se nalaze tri remek dela slikarstva trinaestog veka u Srbiji, tri freske:

  • ‘’Beli anđeo’’,
  • ‘’Bogorodica iz Blagovesti’’ i
  • ‘’Ktitorska kompozicija sa portretom kralja Vladislava’’.

Freska ‘’Beli anđeo’’

Posebna freska ’’Beli anđeo’’, potpuno je očuvana, izuzetne lepote i izrade… Belina isijava ispod krila anđela i širi se kroz crkvu. Freska je deo kompozicije ‘’Mirosnice na Hristovom grobu’’. Predstavlja arhanđela Gavrila koji prstom pokazuje na prazan grob Isusa Hrista. Videti ovu fresku uživo na mestu na koje ju je smestio slikar pre 800 godina velika je privilegija.

Freska ‘’Beli anđeo’’ predstavlja simbol srednjovekovnog freskoslikarstva i njegovog trajanja. Autor freske je nepoznat. Svako ko je vidi postavlja pitanje ‘’kako su se boje tako jasno sačuvale’’? U 16. veku neko je malterom prekrio originalne freske u manastiru, verovatno da Turci ne bi spalili manastir. Tako je freska bila zaštićena vekovima.

Sredinom 20. veka, tokom restauracije crkve i analizom kvaliteta fresaka, otkriveno je da se u jednom delu zida crkve ispod postojećih fresaka nalazi još jedan sloj. Skidanjem gornjih fresaka pored ostalih otkriven je ’’Beli anđeo’’. 

Bez daljih pitanja jasno je da freska postoji. Posmatram je i pokušavam da proniknem u poruku koju donosi. Iz svakog ugla iz kog je pogledam anđeo me gleda u oči kao da se meni obraća, taj blagi ali prodorni pogled je energija freske. To je naš susret sa energijom u manastiru Mileševa.

Freska ‘’Bogorodica iz Blagovesti’’

Freska Bogorodice sa preslicom i vretenom u ruci (izvorni naziv ’’Freska Blagovesti’’) je totalno neobična. Na njoj je Bogorodica predstavljena je sa vretenom u ruci, kako radi. Ova predstava je veoma važna jer postoje samo tri freske u svetu na kojima Bogorodica predstavljena u toku obavljanja određenih poslova.

Ktitorska kompozicija

Jedna od fresaka posvećena je ktitoru manastira kralju Vladislavu Nemanjić sinu Stefana Prvovenčanog koji je crkvu izgradio kao svoju zadužbinu u kojoj je i sahranjen. Pored njega predstavljeni su i ostali vladari iz porodice Nemanjić: Stefan Nemanja, Stefan Prvovenčani, Sveti Sava i Radoslav Nemanjić.

Ko su umetnici koji su freskopisali manastir? Pretpostavka je da su prvi bili iz Soluna i da ih je Sveti Sava doveo. Nisu poznati ni koji su freskopisci koji su kasnije uradili izuzetne freske. Ne postoje sigurni podaci ni o umetnicima koji su u kasnijem periodu oslikavali crkvu u manastiru Mileševa ali svi su  ostavili veličanstvena dela.

Freska ‘’Sveti Sava’’

Pored ovih izuzetnih fresaka u crkvi se nalazi i freska koja važi za najznačajniju za istoriju Srbije jer je na njoj najvernije prikazan lik Svetog Save. Freska u Mileševi je original sve ostale su rađene prema njoj.

Fotografije Svetog Save koje se nalaze u svim udžbenicima su sa ove freske jer ona je najvernija predstava njegovog lika. Pretpostavlja se da je nastala tako što je Sveti Sava poziro za slikanje. Freska je veoma dobro očuvana.

Freska Svetog Save iz manastira Mileševa

Mošti Svetog Save prenete su u pripratu crkve manastira Mileševa 1236. godine, u manastiru su bile do 1594. kada su ih Turci preneli u Beograd i spalili na Vračaru. Okupljanje naroda u velikom broju oko moštiju svetitelja bio je razlog ovog čina jer su se Turci plašili jedinstva naroda. U periodu kada su se mošti svetitelja nalazile u Mileševi u narodu je nazivana ‘’manastir Svetog Save’’.

Leva šaka je jedini ostatak moštiju svetitelja, izložena je u manastirskoj crkvi.

Riznica manastira Mileševa

Štap Svetog Save čuva se u manastirskoj riznici, žezlo (štap) je Sveti Sava dobio od vaseljenskog patrijarha 1219. godine, kao znak samostalnosti Srpske pravoslavne crkve.
U riznici se pored štapa nalazi niz predmeta koji imaju veliku kulturni i istorijski značaj. To su razni crkveni predmeti, crkvene odore bogato ukrašene vezom, Cetinjski Oktoih (knjiga iz 1493. godine koja je najstarija južnoslovenska štampana knjiga) i niz drugih unikatnih primeraka značajnih crkvenih knjiga, zanimljiva i retka ikona tamnopute Bogorodice…

Mileševska štamparija (1544-1557)

U manastiru, u 16. veku, radila je štamparija koja je kupljena je u Veneciji. Do tada su monasi ručno prepisivali crkvene knjige. Tajno je smeštena u prilagođen prostor pod plafonom priprate.

U Mileševskoj štampariji odštampane su tri knjige: ’’Psaltir’’ (prva štampana knjiga), druga je ’’Molitvenik’’ i treća je takođe ’’Psaltir’’ ali štampana kasnije a razlikuje se od prvog po velikom broju štampanih ornamenata. Povezivanje knjiga obavljali su monasi u manastiru koji su već imali iskustvo u povezivanju ručno prepisivanih knjiga.

Danas u manastiru nema nijedne sačuvane knjige koja je štampana u njegovoj štampariji. Nekoliko sačuvanih primeraka knjiga nalaze se u Narodnoj biblioteci Srbije, arhivu Srpske akademije nauke i umetnosti i drugim značajnim kulturnim institucijama. Postojanje štamparije u srednjem veku bilo je veoma značajno za kulturu naroda.

Staro stablo klena

Bela Mileševa presijava se na suncu, ističe lepo uređeno dvorište sa konacima i riznicom. Pored crkve nalazi se ostatak debelog drveta. Staro stablo klena i dalje stoji u porti.

Staro stablo klena u porti manastira Mileševa

Kako je manastir bio napušten jedno drvo klena bilo je izraslo unutar zidova crkve. Prilikom obnove manastira 1863. godine monasi su izvadili klen i presadili pored crkve, tu je stablo ostalo do danas, iako više nema svojih grana ni zelenila. Zelenilo mu daje bršljan koji prekriva deblo na dnu i saksije puzavica okačene na male ostatke grana.

Reka Mileševka

Tik do zida manastirske ograde protiče reka Mileševka. Na njoj je iznad zidina manastira izgrađen drveni most koji predstavlja rekonstrukciju srednjovekovnog mosta koji je tu postojao. Obnovljen je 1999. godine.

Obraćam pažnju na reku, njeno žuborenje je veoma važno, zvuk vode koja se uz svoju melodiju kreće tu blizu manastira, utiče opuštajuće. Lepo uređena porta priprema nas da u manastir uđemo opušteni i spremni da se povežemo sa njegovom energijom, da je osetimo, da primetimo ili shvatimo da i mi kao ljudska bića imamo veliki energetski potencijal. Potražimo sreću unutar nas jer ona je u nama, opustimo se i dozvolimo energiji da izađe na površinu, da nam obogati život.

Most na reci Milesevka

Reka Mileševka duga je oko 20 km a na tom toku uspela je da izradi 10 km dug kanjon sa izuzetno visokim liticama na pojedinim mestima. Izvire na planini Jadovnik a uliva se u Lim u Prijepolju.

Šta reći na kraju...

Pokretač za odlazak u izabrani manastir je naša unutrašnja energija koja je u određenom trenutku dovoljno jaka da nas podstakne da odemo na duhovno jaka energetska mesta da je dopunimo i ojačamo.

Snaga čoveka je u njegovoj duhovnoj energiji. Danas je veliki atak na nju, preteranom stimulacijom običnih doživljaja (hrana, piće, droga, pretrpanost informacijama i stres)  ta energija se slabi. Svesno moramo da se borimo da je obnovimo jer samo tako ćemo biti jaki. Tada ćemo moći sami mnogo više da rasuđujemo o svemu i preusmerimo novac za odlazak na mesta na kojima ćemo obnoviti našu energiju, ojačati zdravlje…

Planina, more ili duhovno putovanje kako u tom trenutku želimo i osećamo da treba da idemo. Treba da vratimo izgubljenu sigurnost da slušamo sebe, osluškujemo telo šta mu treba i obnavljamo unutrašnju energiju.

Danas je moj odlazak u manastir Mileševu upravo to. Na Zlatiboru dugim šetnjama obnavljam fizičku snagu a odlaskom do manastira obnavljam duhovnu snagu, povezujem se sa svojim bićem na dubljem nivou. Potrebno mi je to povezivanje, potreban mi je taj susret sa građevinom koja je stara više od 800 godina. Poštovanje prema svima koji su je sagradili i ostavili potomcima.

Izdvojeno: Zlatibor, Čačak i Sremska Mitrovica

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Zlatibor – šetnja po vrhovima

Planina Zlatibor se proteže u nedogled, smenjuju se viši i niži vrhovi koji nestaju u daljinama. Pogled sa svakog vrha je poseban, čini mi se kao da se planina prilagođava svaki put kada se popnem na drugi vrh. Na svakom vrhu se pitam: koliko energije se nalazi u ovoj planini?

Čačak – grad u kome je rođena slikarka Nadežda Petrović

Čačak je grad u kome je rođena velika slikarka Nadežda Petrović koja je prva slikala po principima moderne umetnosti u Srbiji. U Čačku se nalazi Umetnička galerija koja nosi njeno ime u kojoj se organizuje Bijenale memorijal ‘’Nadežde Petrović’’. U 2023-oj godini Čačak je bio kulturna prestonica sa mnogo organizovanih događaja iz oblasti kulture.

Sirmijum i Sremska Mitrovica – preplitanje prošlosti i sadašnjosti

Ostaci grada Sirmijum, u kome je rođeno nekoliko rimskih careva, nalaze se ispod današnjeg grada Sremsa Mitrovica. Carska palata je jedno od mesta koje je otkopano u kojoj se može videti 250 kvadrata podnih mozaika.

Trg u centru Kraljeva sa sunčanim satom

Kraljevo – sunčani sat na trgu

by Draganka Mijic
written by Draganka Mijic

Trg sa sunčanim satom

Najveći sunčani sat u Srbiji nalazi se u centru Kraljeva na Trgu Srpskih ratnika. Trg je urađen kružno što je omogućilo da se uradi izuzetan sunčani sat. Trg je jedinstven u Srbiji jer na njega sve ulice izlaze pod pravim uglom.

Isidora Sekulić je boravila u Kraljevu i videla je trg kada je još bio u izgradnji ali ga je zapamtila zbog kružnog oblika. Tada je napisala:

‘’Kada se jednom bude poravnao i popločao, taj palanački amfiteatar predstavljaće centrifugalne energije koje će osećati sva okolina.’’

Videla sam ga sređenog i popločanog sa sunčanim satom i setila se reči ove izuzetne književnice. Zaista kružni oblik trga sa satom deluje moćno i nešto najlepše što sam videla u ovom gradu.

Na sredini trga nalaze se Spomenik Srpskim ratnicima izginulim u ratovima od 1912. do 1918. godine i sunčani sat. Spomenik je 1960. godine bio premešten na vojničko groblje ali su građani Kraljeva 1982. godine na referendumu izglasali da se spomenik ponovo vrati na trg u centru grada.

Šetnja kroz grad

Od sunčanog sata šetam kroz grad i dolazim do Vasinog konaka, crkve i Narodnog muzeja.

Gospodar Vasin konak u Kraljevu

Gospodar Vasin konak

Gospodar Vasin konak, kulturno dobro od velikog značaja, kuća je građena u doba kneza Miloša a danas se u njemu se nalazi duhovni centar ‘’Vladika Nikolaj Velimirović’’. Smešten je u parku i primer je kako su građene srpske kuće u prvoj polovini 19. veka.

Preko puta trga i ulice nalaze se Saborna crkva Svete Trojice koju je 1824. godine podigao knez Miloš Obrenović ali samo oltar i srednji deo crkve, ostatak crkve dograđen je 1839. godine dok je ikonostas oslikan 1873. godine. Crkva je imala tri zvona koja su Nemci tokom Prvog svetskog rata skinuli i odneli.

Narodni muzej u Kraljevu

Narodni muzej

Narodni muzej u Kraljevu osnovan je 1950. godine. Eksponati u muzeju predstavljeni su kroz šest zbirki: istorijska, etnološka, umetnička, arheološka, prirodnjačka i numizmatička. Najviše je eksponata iz istorije, jedan deo iz arheologije, veoma malo slika i to slikara iz Kraljeva. Eksponati su posetiocima prikazani hronološki na informativan i veoma zanimljiv način.

Veoma malo eksponata je prikazano iz oblasti etnologije i to uglavnom građanske nošnje. Na vrhu stepenica u levom uglu na malom proširenju pronašla sam manji razboj sa započetim pirotskim ćilimom (više je tu samo ostavljen nego što je izložen). Niti zategnute kao potka sa par urađenim manjih ornamenata. Više me zainteresovao od ostalih predmeta od tekstila jer na njemu ima dešavanja – obojene niti mame me da započeti rad nastavim dalje.

Eksponati u Narodnom muzeju u Kraljevu

Eksponati u Narodnom muzeju

Na stepenicama prema kancelarijama viši sprat nalazi se nekoliko fresaka iz manastira u okolini Kraljeva. Kamene glave životinja sa fasada takođe.

Broj sedam

Na teritoriji Kraljeva pre više od osam vekova nastala je srpska država. Teritorija Kraljeva je Srbija od početka, od nastanka države punih osam vekova. Grb grada potvršuje ovu činjenicu jer na sebi ima sedam kruna koje simbolizuju sedam srednjovekovnih kraljeva koji su krunisani u manastiru Žiča. Sedam je broj važan za ovaj grad, manastir Žiču takođe.

Manastir Žiča kod Kraljeva

Manastir Žiča

Na teritoriji današnjeg Kraljeva još su Rimljani započeli gradnju utvrđenja i uređenje izvora lekovite vode. U 14. veku nastalo je selo Rudo Polje koje se vekovima razvijalo da bi danas to bio grad Kraljevo. U vreme turske okupacije selo je promenilo ime u Karanovac. Ovaj grad nosio je ime Karanovac sve do 1882. godine kada je ukazom kralja Milana Obrenovića promenio ime u Kraljevo.

Velika slikarka Nadežda Petrović kao devojčica živela je u Kraljevu i pohađala osnovnu školu. Njeni roditelji su se sa porodicom u grad doselili iz Čačka a dok su živeli u Kraljevu radili su kao nastavnici u osnovnoj školi. Nije mi poznato da je u Kraljevu tokom 2023. godine u kojoj je bila 150-godišnjica od njenog rođenja organizovan neki događaj ili izložba posvećeni Nadeždi.

Značajna turistička mesta u blizini Kraljeva

Dolina jorgovana ili drugi naziv Dolina kraljeva je dolina pored reke Ibar od Kraljeva do Novog Pazara. Krajem aprila procvetali jorgovan prekrije dolinu Ibra i učini je čarobnom. U Dolini kraljeva nižu se srednjovekovni manastiri kao pravi biseri: Žiča, Studenica, Đurđevi stupovi, Sopoćani…

Srednjovekovni grad Maglič – udaljen je 20 km od Kraljeva i predstavlja jednu od najbolje očuvanih srednjovekovnih tvrđava u Srbiji. Glavna Don Žon Kula visoka je 20 metara i pored nje postoji još sedam kula visokih po 10 metara.

Manastir Žiča – na 6 kilometara od grada, zadužbina je Stefana Prvovenčanog i jedan od najstarijih manastira u Srbiji (izgrađen u 13-om veku). Od 1979. Godine manastir Žiča je spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Manastir Studenica – 60 kilometara južno od Kraljeva, zadužbina župana Stefana Nemanje, na listi je svetske kulturne baštine od 1986. godine, pod zaštitom UNESCO-a je gornja isposnica Svetog Save.

Vrnjačka banja kod Kraljeva

Vrnjačka banja

Vrnjačka banja – najposećenija banja u Srbija udaljena je od Kraljeva 23 kilometra. Idealno je mesto za odmor i rekreaciju svih koji žele aktivan odmor. Izvori lekovite vode koriste se kao dodatno lečenje za mnoge bolesti.

Mataruška banja – 8 km od Kraljeva, pored Ibra jedan od najlepših parkova, ima sumpornu vodu od oko 40 stepeni (najjača u Srbiji) koja pomaže u lečenju niz oboljenja. Planine Stolovi, Troglav i Čemerno okružuju banju i čine je ušuškanom u dolini na 200 metara nadmorske visine.

Bogutovačka banja – 23 km od Kraljeva, na 520 metra nadmorske visine na padinama planine Troglav. Čist vazduh i lekovite vode glavna su ponuda ove banje. Temperatura lekovite vode je 25-27 stepeni koja je najblagotvornija za bolesti srca.

 

Newer Posts
Older Posts