U Valjevu se dve reke spajaju u jednu Jablanica i Obnica u Kolubaru, dodatno u gradu se u reku Kolubaru ulivaju još dve manje reke Gradac i Ljubostinja. Tako da grad ima pet reka koje upotpunjuju njegovu lepotu i turističku ponudu.
Istorija grada
Grad Valjevo prvi put se pominje kao naselje u srednjovekovnoj Srbiji 1398. godine i to kao trgovačko naselje u koje su dolazili trgovci iz Dubrovnika. Razvoj grada zaustavljen je 1459. godine kada su vlast u gradu preuzeli Turci.
Prvim srpskim ustankom (1804 – 1813) Valjevo je oslobođeno ali su se borbe za očuvanje samostalnosti vodile stalno što je sprečavalo bilo kakav napredak grada. Sloboda je trajala kratko i sa gušenjem ustanka Turci su opet bili upravnici grada. Nakon Drugog srpskog ustanka (1815) Valjevo je osobođeno od Turaka, Srbija je tada dobila ograničenu autonomiju.
Plan za razvoj grada izrađen je 1855. godine, projektovane su ulice koje se seku pod pravim uglom te ulice danas su deo najužeg gradskog centra.
Kolubarska bitka vođena je tokom Prvog svetskog rata u blizini grada, ranjenici i oboleli od tifusa negovani i lečeni su u Valjevu koje je postalo grad bolnica. Slikarka Nadežda Petrović bila je jedna od vojnika – bolničarka koja je negujući obolele vojnike i civile od pegavog tifusa i sama obolela i umrla u Valjevskoj bolnici 03. aprila 1915. godine.
Nadežda je sticajem loših okolnosti ali svojim izborom došla u Valjevo kao bolničarka da neguje ranjenike i obolele od pegavog tifusa. Nije živela u ovom gradu, nije bio njen izbor ali je u njemu ostavila svoj život.
Tokom Drugog svetskog rata Valjevo je bilo pod okupacijom više od tri godine.
Tešnjar – stari deo grada
Stara čaršija u Valjevu Tešnjar autentičan je deo grada koja je nastala u 17. a današnji izgled je isti kao u 19. veku. Nekada je bila centar grada a danas je dragulj iz prošlosti koji podseća na vreme zanatlija.
Pre dolaska na lokaciju pitala sam se da li u čaršiji danas ima tkača koji prepliću niti ili drugih zanatlija kojih je nekada bila puna čaršija? U nekim od lokala i danas rade: sarač, voskar od 1909. godine, kovač, tašner – šnajder… Većina lokala je za renoviranje ali primećujem oni koji su renovirani nisu zadržali autentičan izgled. Šetam kroz čaršiju i pokušavam da zamislim gužvu koja je nekada bila ovde.
Ovaj stari deo grada predstavlja turistički simbol Valjeva. Međunarodna kulturna i turistička manifestacija ’’Tešnjarske večeri’’ održavaju se u ovom zanimljivom delu grada u avgustu svake godine. To je najstarija manifestacija u gradu i traju deset dana. To je skup umetnika iz različitih oblasti: filma, pozorišta, književnosti, muzike, likovne umetnosti…
Narodni muzej u Valjevu
Narodni muzej je osnovan 1951. godine i obuhvata sva mesta u Kolubarskom okrugu. Nalazi se u zgradi stare gimnazije koja je podignuta 1870. godine. Pored same zgrade muzeja pripadaju mu Muselimov konak i Kula Nenadovića.
Zgrada Narodnog muzeja je spomenik kulture od velikog značaja. U njoj se ogleda početak gradnje po evropskom dizajnu u arhitekturi. Gradnja je započeta 1869. a završena 1870. godine kada je u nju smeštena tek osnovana gimnazija.
U toku Prvog svetskog rata zgrada je na upotrebu bila dodeljena Valjevskoj bolnici. U kasnijem periodu u zgradi su se smenjivale opet škole: osnovna, ekonomska i tehnička.
Od 1969. godine u zgradi se nalazi Narodni muzej. Ispred zgrade nalaze se dve biste: Alekse Nanadovića i Ilije Birčanina koji su pogubljeni 1804. godine.
Tokom Drugog svetskog rata Valjevo je bilo pod okupacijom više od tri godine.
U muzeju se može pogledati stalna postavka ‘’Treća dimenzija prošlosti – Pogled iz budućnosti’’ (od pećina do II svetskog rata) – urađena još 2007. godine
Ulazak u Muzej grada i prolazak kroz devet soba-odeljenja postavljenih po periodima je jedan veliki čas iz istorije i tradicije.
Predstavljene su četiri zbirke iz područja arheologije, istorije, umetnosti i etnologije. Kustosi su se potrudili da kroz panoe i eksponate predstave što više bitnih informacija. Razvoj grada kroz periode je dobro prikazan. Stari zanati su slikovito i efektno predstavljeni posebno kovački zanat.
Valjevo je grad u kome je trećeg aprila 1914. godine, u požrtvovanoj ličnoj borbi za spašavanje ranjenika i obolelih od pegavog tifusa umrla slikarka Nadežda Petrović. Najduže sam se zadržala u delu gde je ona predstavljena kao dobrovoljna bolničarka u toku Prvog svetskog rata.
Prikazana je reprodukcija njenog poslednjeg umetničkog dela slike pod nazivom ’’Valjevska bolnica – Bolnički šatori’’.
Ispod reprodukcije slike nalazi se zanimljiva napomena: ’’Ova umetnička slika dobila je ime ’’Valjevska bolnica 1915’’ tek šezdesetih godina 20. veka kada je postala deo zbirke Muzeja savremene umetnosti. To ime joj je dato kako bi se obeležilo vreme i mesto smrti autorke. A slika najverovatnije predstavlja šatore poljske bolnice Dunavske divizije u kojoj je Nadežda bila bolničarka u jesen 1914. godine, u vreme bitke na Gučevu. Tada je ova bolnica bila smeštena u varošici Pecka.’’
Valjevska bolnica nije bila jedna bolnica već je značila grad kao veliku bolnicu (1914 – 1915) koju je činilo: dve stalne bolnice, šest rezervnih bolnica koje su bile smeštene u više različitih objekata širom grada. U gradu se proširila velika epidemija pegavog tifusa, za šest meseci umrlo je oko 9.500 civila i vojnika.
Dr Draginja Babić (1866-1915)
Doktorka iz Valjeva koja je medicinu studirala u Cirihu i Berlinu gde je na Medicinskom fakultetu diplomirala 1911. godine. Ona je prva srpkinja koja je završila studije medicine na Berlinskom univerzitetu. Prvo se u Valjevu u Okružnoj bolnici zaposlila se kao pomoćni lekar.
Tokom balkanskih ratova i Prvog svetskog rata kao lekar radila je u Valjevu. Ranjenicima i bolesnicima koje je lečila od pegavog tifusa pružala je medicinsku pomoć u kućama ali im je donosila i hranu. I sama se razbolela od ove bolesti i umrla u Valjevu 1915. godine (imala je 29 godina).
Izdvojila sam Draginju kao lekarku koja je kao i ostale malobrojne žene lekari u Srbiji bila, tokom balkanskih i Prvog svetskog rata, raspoređena u bolnice u pozadini koje su primale, lečile i negovale ranjenike. O borbi za status lekarke u Srbiji najbolji primer je Draga Ljočić.
Muselimov konak
Muselimov konak najstarija zgrada u Valjevu danas je deo Narodnog muzeja. U konaku su bili zatvorenici knezovi Aleksa Nenadović i Ilija Birčanin (1804), u noći pre seče knezova odatle su odvedeni i pogubljeni. Pored njih u Srbiji je pogubljeno još mnogo viđenijih ljudi, ubijanje knezova bio je razlog za Prvi srpski ustanak.
Stalna postavka izložba Seča knezova je od 2004. godine i nalazi se u podrumu. U prizemlju zgrade je izložba Valjevska nahija u I i II srpskom ustanku.
’’Majka Srbija’’ – 2004. godine prilikom obeležavanja 200 godina od podizanja Prvog srpskog ustanka u blizini Narodnog muzeja podignut je spomenik srpske majke u znak sećanja na Seču knezova. Spomenik je uradio vajar Milomir Jeftić.
Kula Nenadovića
Jakov Nenadović je izvan grada 1813. godine podigao kulu (Kula Nenadovića) da bude skladište municije za ustanike. Kada su zauzeli kulu Turci su je pretvorili u zatvor u kome su mučeni zarobljeni Srbi, prilikom oslobođenja kule i oslobađanje zatvorenih Srba vojvoda Sima Nenadović od besa prema postupcima Turaka zapalio je kulu. Obnovio je knez Miloš Obrenović 1836. godine. Danas je kula obnovljena i otvorena za posetioce.
Moderna galerija
Za Modernu galeriju u Valjevu vezano je ime slikara Ljube Popovića koji je inicirao njeno osnivanje 1985. godine. Galerija je trebalo da prati cilj da teme bude slikarstvo fantastike i slikarstvo grupe Mediala. Nalazi se u centru Valjeva i ima status ustanove kulture od nacionalnog značaja.
Poseduje zbirku slika i crteža Ljube Popovića i njegov legat – lični pribor iz ateljea u Parizu. Legat se nalazi u jednom delu galerije u kom je stalna postavka, u drugom delu organizuju se izložbe savremenih umetnika.
Hram Vaskrsenja Gospodnjeg
Na ušću reke Gradac u Kolubaru izgrađena je Saborna crkva (Hram Vaskrsenja Gospodnjeg) koja po veličini predstavlja drugi hram u Srbiji (visina 47, dužina 46 i širina 24 metra). Gradnja počela 1992. i trajala do 2010. godine. Građena je u srpsko-vizantijskom stilu i može da primi 2000 ljudi.
Ispred crkve nalazi se uređen i prostan plato sa fontanom i mnogo klupa za sedenje.
Spomenici znamenitim ličnostima
Nekoliko poznatih uspešnih ljudi rođeno je u Valjevu ili njegovoj okolini. To su:
Prota Mateja Nenadović – spomenik se nalazi u centru grada, kod Privrednog suda.
Pesnikinja Desanka Maksimović – U gradskoj pešačkoj zoni nalazi se i spomenik na kome piše ’’Pesništvu na dar – pesnički narod’’. Podignut je 1990. godine za života naše pesnikinje. Kada se pobunila protiv ideje podizanja spomenika ’’objasnili’’ su joj da je to spomenik poeziji samo ima njen lik.
Pisac Milovan Glišić – spomenik od belog mermera nalazi se na kružnom toku odmah kada se pređe most na reci Gradac na putu ka Petnici.
Slikar Ljuba Popović – njemu i njegovom stvaralaštvu posvećena je Moderna galerija
Vojskovođa Živojin Mišić – Trg vojvode Mišića sa spomenikom čuvenom vojskovođi nalazi se u blizini Kolubare.
Okolina grada – pet različitih turističkih lokacija
Pored svih zanimljivih lokacija u gradu izdvojila sam pet posebnih oblasti koje pripadaju opštini Valjevo a imaju svoju turističku ponudu. To su:
- Divčibare – vazdušna banja,
- Petnica mesto u kome se nalazi sportski centar, pećina i naučno-istraživački centar,
- Brankovina – istorijski kompleks
- Reka Gradac i
- Grupa manastira u bližoj okolini Valjeva (Lelić, Pustinja, Ćelije, Jovanja…)
Divčibare
Divčibare su visoravan na planini Maljen sa prijatnom klimom sa razvijenim zdravstvenim, rekreativnim, sportskim i izletničkim turizmom. Nalaze se na nadmorskoj visini od 980 metara. Na planini Maljen nalaze se borove šume i to je najsevernija tačka njihovog staništa.
U vazduhu ima joda pa Divčibare predstavljaju vazdušnu banju a jod postoji jer vazduh sa Jadranskog mora dopire do ove planine i meša se sa vazduhom sa Karpata. Za ljubitelje pešačenja nalazi se nekoliko staza kojima se stiže do prelepih lokacija na planini.
’’Lekovitim stazama valjevskih planina’’ je manifestacija koja se održava na Divčibarama u junu i posvećena je lekovitm biljkama koje rastu u ovom području.
Petnica
Mesto Petnica prepoznatljivo je po Istraživačkoj stanici, obrazovnom centru koji se u selu nalazi od 1982. godine. Namenjen je učenicima i studentima za koje se svake godine organizuje niz edukativnih programa: kurseva, naučnih kampova, radionica, seminara…
Danas je Petnica poznata po sportskim terenima i bazenima. Tokom godine služe za pripreme sportista ali i građani Valjeva ih rado koriste tokom leta.
Priroda je selu darovala pećinu, zove se Petnička pećina. Ulaz u pećinu je u obliku trougla a iz nje izvire reka Banja. Zanimljiv je deo pećine koji se zove Koncertna dvorana jer su se vremenom stvorila dva otvora kroz koje prolaze sunčevi zraci. Oni stvaraju posebne efekte svetlosti i senke. Pećina nije uređena za posete.
Brankovina
Brankovina je rodno mesto Desanke Maksimović, Alekse Nenadovića i ostalih istaknutih članova porodice Nenadović, samo ta činjenica bila bi dovoljna da turisti dođu u posetu ovom prelepom mestu. Pored ovog podatka u Brankovini se nalazi Muzejski kompleks Brankovina koji pripada valjevskom muzeju.
Ovaj kompleks obuhvata: školu, crkvu – zadužbina Prote Mateje Nenadovića, vajat Nenadovića, sobrašice kućice za odmor tokom crkvenih praznika, bunar Nenadović, grobovi Desanke Maksimović pored škole i Nenadovića pored crkve plus Školski potok.
Dve škole u Brankovini, ‘’Desankina’’ i ‘’Protina’’, danas su muzeji.
Reka Gradac
Reka Gradac je najčistija reka u Srbiji, njen kanjon je dug oko 23 kilometra. U kanjonu se nalazi oko 70 pećina, najpoznatija je Degurićka u istoimenom selu. Reka izvire u podnožju planine Povlen i nakon nekoliko kilometara toka ponire kasnije se ponovo pojavljuje na površini. U Valjevu se uliva u Kolubaru.
Reka je u nijansama zelene boje, sa prijatnim ritmičnim zvukom tečenja vode prava je blagodet za uživanje pored nje. Predstavlja predeo izuzetnih odlika ’’Klisura reke Gradac’’ koji pripada II kategoriji zaštićenosti.
Manastiri u okolini Valjeva
Manastir Lelić je zadužbina vladike Nikolaja Velimirovića i njegovog oca Dragomira. Živopis je urađen prema zamisli vladike Nikolaja. Mošti vladike prenete su iz SAD u manastir 1992. godine. U krugu manastirskog kompleksa 1991. godine otvoren je muzej posvećen vladici. Etno selo Lelić nalazi se iznad manastira.
Manastir Ćelije nalazi se na levoj obali reke Gradac udaljen oko šest kilometara od grada. Grobovi svetog Ava Justina (Justin Popović) i Ilije Birčanina nalazi se u porti manastira.
Manastir Jovanja na desnoj strani reke Jablanice. Predstavlja spomenik kulture od velikog značaja. Nema tačnih podataka kada je sagrađen veruje se da je početkom 15. ili 16. veka, Monumentalna je kompozicija Hristovo raspeće na severnom zidu.
Manastir Pustinja nalazi se u Pustinjskoj klisuri reke Jablanice u selu Poćute (oko tri kilometra od naselja). Da li je ktitor manastira bio kralj Dragutin sa sigurnošću niko ne može tvrditi ali se tako veruje. Danas je to ženski manastir i predstavlja spomenik kulture od velikog značaja.
Šira okolina Valjeva
Banja Vrujci smeštena je u dolini reke Toplice kod sela Gornja Toplica, 30 kilometara od Valjeva. Jedina je od lekovitih banja u Srbiji u kojoj se bazeni za kupanje na otvorenom pune i prirodno obnavljaju lekovitom vodom pet-šest puta tokom dana.
Taorska vrela nalaze se u podnožju Povlena i predstavljaju spomenik prirode. Njihovu lepotu čini mnogo većih i manjih vodopada koji su posebno izraženi u periodu intenzivnih padavina kada su vrela bogata vodom.
Veštačko jezero Rovni, formiralo se kada je pregrađena reka Jablanica i izgrađena brana. Dva vidikovca nalaze se iznad jezera. Jedan je Velika stena (Lazareva stena) u selu Stubo do njega je 1,5 km, može se doći peške od brane.
Struganik u opštini Mionica je rodno mesto vojvode Živojina Mišića. U njemu se nalazi Spomen kuća – muzej posvećen čuvenom vojskovođi.