Kraljevo – Putem niti

Manastir Žiča ima 815 godina, više od osam vekova stvaranja i borbe za opstanak. Veliki ljudi i vladari izgradili su manastir koji je postao mesto krunisanja kraljeva i prvo sedište samostalne srpske crkve. Iz veka u vek bila je rušena i obnavljana, narod je nalazio snage da opstane na tim prostorima.

Izgradnja manastira

Manastir Žiča sagrađena je u 13. veku, ktitor je bio prvi srpski kralj Stefan Prvovenčani. Udaljena je oko pet kilometara od Kraljeva.

Početkom 13. veka u Srbiju je iz Svete gore došao Sveti Sava i doneo mošti Stefana Nemanje da bi pomirio svoju braću Stefana i Vukana koji su bili u ratu. Pomagao je bratu Stefanu da izgradi manastir na mestu koje je bilo bogato plodnom zemljom. Baš ta pozicija u ravnici koja je bila lako pristupačna bila je razlog što je manastir tokom svog postojanja toliko stradao.

Godine 1219. Sveti Sava je u Carigradu od patrijarha i cara dobio potvrdu o autokefalnosti srpske crkve i sam je postao prvi srpski arhiepiskop a manastir Žiča sedište nove arhiepiskopije.

U manastiru je već 1221. godine krunisao brata Stefana za kralja iako je pre toga krunisan u Rasu krunom koju su doneli papski legati koji su i izvršili krunisanje.

Desetak godina kasnije manastirska crkva je završena i obojena crvenom bojom po ugledu na neke manastire na Svetoj gori, verovatno po zahtevu Svetog Save.

Poveljama kraljeva Stefana Prvovenčanog i Radoslava (najstariji istorijski izvori o manastiru Žiča) manastiru su darivana razna blaga, sela, planine, oko 200 porodica…

Rušenje i obnavljanje manastira

Krajem 13. veka Tatari su uništili manastir, zbog toga je grad Peć postao novo sedište arhiepiskopije.

Početkom 14. veka manastir je obnovio kralj Milutin.

Sa dolaskom Turaka na teritoriju Srbije manastir je neprestano paljen i rušen. Oko 150 godina je bio bez krova.

Ljudi a zatim i vreme ostavljali su duboke tragove na crkvi, neki su zaceljeni a neki su jasno i dalje vidljivi. Ostala je da osam vekova da ponosno stoji, širi pozitivnu energiju i podseća nove generacije na važnost izbora pravog puta i čuvanja tradicije.

Tokom 19. veka obnavljana je oko 50 godina i 1882. godine bila je mesto u kome je krunisan kralj Milan Obrenović.

U Drugom svetskom ratu Nemci su nemilosrdno bombardovali manastir. Svi objekti oko manastira bili su spaljeni a veliki deo zidova same crkve bili su skroz porušeni. Narod je uspeo da je obnovi i nakon takvograzaranja.

Nakon velikog zemljotresa koji se dogodio 1987. godine izvršena je restauracija manastirske crkve.

Zašto je Žiča jedan od najznačajnijih manastira?

U Žiči je proglašena autokefalnost Srpske pravoslavne crkve i krunisano sedam kraljeva iz dinastije Nemanjić od Stefana Prvovenčanog do Stefana Dečanskog.

Ostalih pet su: Radoslav, Vladislav i Uroš I – sinovi Stefana Prvovenčanog, Dragutin i Milutin – sinovi Uroša I. Da li je sedmi krunisani kralj Stefan Vladislav II sin kralja Dragutina ili se misli na kralja Stefana Dečanskog (sin kralja Milutina) koji je zbog stradanja crkve od strane Tatara krunisan u Pećkoj Patrijaršiji 1322. godine.

Nazivaju je i Sedmovratna Žiča zato što se, po legendi, nakon krunisanja kralja otvarala nova vrata kroz koja je samo taj kralj prolazio i ona su bila odmah zazidana.

Da li su vrata otvarana svaki put na novom mestu ili su jedna vrata otvarana pa ponovo zazidana da bi se otvorila sledeći put?

Pored kraljeva iz dinastije Nemanjić u njoj su krunisani još kraljevi Milan Obrenović i Petar I Karađorđević.

Zaštićena od 1979. godine kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Freske u manastirskoj crkvi

Manastir Žiča postoji više od osam vekova – istorija naroda i vladara – prošlost koja je sačuvana u obliku manastira. Građena u raškom stilu.

Živopis u manastirskoj crkvi je iz 13. i 14. veka. Sačuvane freske nemi su svedoci dešavanja u istoriji.

U prvoj prostoriji prilikom stupanja kroz vrata crkve nalaze se kopije fresaka velikih formata iz drugih manastira i ponešto ostataka originalnih fresaka. ”Beli anđeo” je najlepša freska i nalazi se u manastiru Mileševa.

Prolazeći kroz sledeća vrata stupam u deo u kome su freske veoma dobro sačuvane.

Posmatram boje koje su prilično izbledele i zamišljam kako je izgledala kada je tek bila oslikana. Osetila sam poseban mir, neku posebnu energiju koja je bila prisutna u tom delu. Svi koji su gradili manastir i oni koji su ga oslikavali sigurno su uložili svo svoje znanje i energiju da hram bude što bolji i lepši.

Primećujem niz ornamenata na lukovima koji su dobro očuvani i jasni. Šta oni znače? Da li su samo obična dekoracija, povezivanje svih elemenata u jednu celinu ili svaki ima svoje značenje?

Crvena boja fasade

Prilikom moje posete manastiru u 2023. godini crvena boja manastira koja se nalazi na svim suvenirima nije bila u stvarnosti. Crkva je stajala na kiši ogoljenih cigli koje ispisuju vekove koji su minuli. Crvena boja kao zaštitni znak nestala je. Neobičan je pogled na izbledele cigle jer sam očekivala jarku crvenu boju koja će potpaliti vatru u mojoj mašti tog dana u njenoj blizini.

Saznajem da zbog konzervatorskih radova manastir nema boju po kojoj je prepoznatljiv. Proći će još par godina dok se ne vrati crvena boja. Malter je sa hrama potpuno skinut 2020. godine. Od tada stručnjaci pomoću instrumenata prate sleganje objekta. To praćenje mora trajati jednu do dve godine zatim sledi statična sanacija objekta, zatim malterisanje pa bojenje u boju koju očekujemo.

Malterisanje fasade biće krečnim malterom koji se priprema po staroj recepturi kao kada je manastir i nastao. Zatim se boji malter.

Kreč za fasadu je već ispečen na stari način u posebno ozidanim pećima vatra je ložene suvim uglavnom bukovim drvima zatim je gašen i prevezen u manastir u već pripremljene jame da odleži (potrebno je da kreč odleži dve tri godine najmanje a što duže odstoji to je bolje). Od kreča se prvo pravi nekoliko različitih uzoraka i njihov kvalitet testira jednu godinu u svim vremenskim uslovima a zatim se bira najbolji.

Do tada imam priliku da bolje upoznam kako je, pre 800 godina, crkva građena ciglu po ciglu, kamen po kamen.

Vraćam se ponovo kada Žiča odene svoje novo ruho. Moram je videti u punom sjaju jer ona je simbol, jasna poruka svim generacijama da se manastiri moraju obnavljati i da dolazeće generacije poštuju ono što su im preci ostavili.

Obnavljane znači da smo nastavili njihov put i da znamenje, znakovi koje su nam ostavili služe kao vodilja u budućnost.

Umetnici inspirisani manastirom Žiča

Pesnik Vasko Popa obraćao se Žiči sledećim rečima:

‘’Crvena gospođo Žičo

Iz moga srca izlaziš…

Koračaš sedmovratna

U pratnji svog ženika sunca

Po zrelim talasima žita

I stojiš na samom vrhu

Izabranog trougla u plamenu…’’

Književnica Isidora Sekulić o Žiči:

‘’Žiča ne leži strogo manastirski, povučena u stranu i skrivena. Ona leži nekako centralno, i kapije joj vode u više pravaca neposredno u svetovni život, u borbu taština, u neuko tavorenje prostog čoveka.

…

Sve nam se čini da bi oko Žiče trebalo izvesti jednu kružnu aleju, i onda bi njene kapije, crkve i zvonare upirale simbolično u pokrajine i naselja koja vezuju tradiciju.’’

Trg sa sunčanim satom

Najveći sunčani sat u Srbiji nalazi se u centru Kraljeva na Trgu Srpskih ratnika. Trg je urađen kružno što je omogućilo da se uradi izuzetan sunčani sat. Trg je jedinstven u Srbiji jer na njega sve ulice izlaze pod pravim uglom.

Isidora Sekulić je boravila u Kraljevu i videla je trg kada je još bio u izgradnji ali ga je zapamtila zbog kružnog oblika. Tada je napisala:

‘’Kada se jednom bude poravnao i popločao, taj palanački amfiteatar predstavljaće centrifugalne energije koje će osećati sva okolina.’’

Videla sam ga sređenog i popločanog sa sunčanim satom i setila se reči ove izuzetne književnice. Zaista kružni oblik trga sa satom deluje moćno i nešto najlepše što sam videla u ovom gradu.

Na sredini trga nalaze se Spomenik Srpskim ratnicima izginulim u ratovima od 1912. do 1918. godine i sunčani sat. Spomenik je 1960. godine bio premešten na vojničko groblje ali su građani Kraljeva 1982. godine na referendumu izglasali da se spomenik ponovo vrati na trg u centru grada.

Šetnja kroz grad

Od sunčanog sata šetam kroz grad i dolazim do Vasinog konaka, crkve i Narodnog muzeja.

Gospodar Vasin konak

Gospodar Vasin konak, kulturno dobro od velikog značaja, kuća je građena u doba kneza Miloša a danas se u njemu se nalazi duhovni centar ‘’Vladika Nikolaj Velimirović’’. Smešten je u parku i primer je kako su građene srpske kuće u prvoj polovini 19. veka.

Preko puta trga i ulice nalaze se Saborna crkva Svete Trojice koju je 1824. godine podigao knez Miloš Obrenović ali samo oltar i srednji deo crkve, ostatak crkve dograđen je 1839. godine dok je ikonostas oslikan 1873. godine. Crkva je imala tri zvona koja su Nemci tokom Prvog svetskog rata skinuli i odneli.

Narodni muzej

Narodni muzej u Kraljevu osnovan je 1950. godine. Eksponati u muzeju predstavljeni su kroz šest zbirki: istorijska, etnološka, umetnička, arheološka, prirodnjačka i numizmatička. Najviše je eksponata iz istorije, jedan deo iz arheologije, veoma malo slika i to slikara iz Kraljeva. Eksponati su posetiocima prikazani hronološki na informativan i veoma zanimljiv način.

Veoma malo eksponata je prikazano iz oblasti etnologije i to uglavnom građanske nošnje. Na vrhu stepenica u levom uglu na malom proširenju pronašla sam manji razboj sa započetim pirotskim ćilimom (više je tu samo ostavljen nego što je izložen). Niti zategnute kao potka sa par urađenim manjih ornamenata. Više me zainteresovao od ostalih predmeta od tekstila jer na njemu ima dešavanja – obojene niti mame me da započeti rad nastavim dalje.

Eksponati u Narodnom muzeju

Na stepenicama prema kancelarijama viši sprat nalazi se nekoliko fresaka iz manastira u okolini Kraljeva. Kamene glave životinja sa fasada takođe.

Broj sedam

Na teritoriji Kraljeva pre više od osam vekova nastala je srpska država. Teritorija Kraljeva je Srbija od početka, od nastanka države punih osam vekova. Grb grada potvršuje ovu činjenicu jer na sebi ima sedam kruna koje simbolizuju sedam srednjovekovnih kraljeva koji su krunisani u manastiru Žiča. Sedam je broj važan za ovaj grad, manastir Žiču takođe.

Manastir Žiča

Na teritoriji današnjeg Kraljeva još su Rimljani započeli gradnju utvrđenja i uređenje izvora lekovite vode. U 14. veku nastalo je selo Rudo Polje koje se vekovima razvijalo da bi danas to bio grad Kraljevo. U vreme turske okupacije selo je promenilo ime u Karanovac. Ovaj grad nosio je ime Karanovac sve do 1882. godine kada je ukazom kralja Milana Obrenovića promenio ime u Kraljevo.

Velika slikarka Nadežda Petrović kao devojčica živela je u Kraljevu i pohađala osnovnu školu. Njeni roditelji su se sa porodicom u grad doselili iz Čačka a dok su živeli u Kraljevu radili su kao nastavnici u osnovnoj školi. Nije mi poznato da je u Kraljevu tokom 2023. godine u kojoj je bila 150-godišnjica od njenog rođenja organizovan neki događaj ili izložba posvećeni Nadeždi.

Značajna turistička mesta u blizini Kraljeva

Dolina jorgovana ili drugi naziv Dolina kraljeva je dolina pored reke Ibar od Kraljeva do Novog Pazara. Krajem aprila procvetali jorgovan prekrije dolinu Ibra i učini je čarobnom. U Dolini kraljeva nižu se srednjovekovni manastiri kao pravi biseri: Žiča, Studenica, Đurđevi stupovi, Sopoćani…

Srednjovekovni grad Maglič – udaljen je 20 km od Kraljeva i predstavlja jednu od najbolje očuvanih srednjovekovnih tvrđava u Srbiji. Glavna Don Žon Kula visoka je 20 metara i pored nje postoji još sedam kula visokih po 10 metara.

Manastir Žiča – na 6 kilometara od grada, zadužbina je Stefana Prvovenčanog i jedan od najstarijih manastira u Srbiji (izgrađen u 13-om veku). Od 1979. Godine manastir Žiča je spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Manastir Studenica – 60 kilometara južno od Kraljeva, zadužbina župana Stefana Nemanje, na listi je svetske kulturne baštine od 1986. godine, pod zaštitom UNESCO-a je gornja isposnica Svetog Save.

Vrnjačka banja

Vrnjačka banja – najposećenija banja u Srbija udaljena je od Kraljeva 23 kilometra. Idealno je mesto za odmor i rekreaciju svih koji žele aktivan odmor. Izvori lekovite vode koriste se kao dodatno lečenje za mnoge bolesti.

Mataruška banja – 8 km od Kraljeva, pored Ibra jedan od najlepših parkova, ima sumpornu vodu od oko 40 stepeni (najjača u Srbiji) koja pomaže u lečenju niz oboljenja. Planine Stolovi, Troglav i Čemerno okružuju banju i čine je ušuškanom u dolini na 200 metara nadmorske visine.

Bogutovačka banja – 23 km od Kraljeva, na 520 metra nadmorske visine na padinama planine Troglav. Čist vazduh i lekovite vode glavna su ponuda ove banje. Temperatura lekovite vode je 25-27 stepeni koja je najblagotvornija za bolesti srca.