Pripremajući se za dolazak u Vršac pročitala sam mnogo tekstova o njemu, prikupila mnogo informacija o ’’tačkama’’ koje sam želela da vidim. Zato je šteta da deo tih činjenica ne navedem uz svaku tačku iako će to izgledati kao klasični putopis. Svaka zgrada je posebne arhitekture, građene su pre više od sto godina i zato, ma koliko da kažem, svaka zaslužuje par reči više.
Vršac: grad raskošne arhitekture (I deo)
Vladičanski dvor Banatske eparhije
Krećem od zgrade koja me je posebno zadivila a to je Vladičanski dvor, najstariji u okviru Srpske pravoslavne crkve sagrađen sredinom 18. veka. Raskošna, impozantna barokna građevina koja privlači pažnju. U Zavodu za zaštitu spomenika kulture označen je kao nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja.
Krov poseban i inspirativan, uz sjaj na suncu građevina deluje kao da je nova. Taj utisak dodaju i ofarbane prohromske ploče lima koje su postavljene prilikom poslednje obnove. Ograda oko dvora od kovanog gvožđa dodatno daje impozantnost građevini.
Doživljaj upotpunjuje i Saborna crkva koja se nalazi odmah preko puta ulice. Zajedno deluju moćnije.
Za mene je interesantno i to da je prva svilara u Vršcu bila otvorena blizu ovog dvora.
Saborna crkva – Crkva svetog Oca Nikolaja
Podignuta je u 18. veku (1783 – 1785) i to je najstarija pravoslavna crkva u Vršcu. Predstavlja spomenik kulture. Visina crkve je 54 metra i smeštena je u prostrano dvorište. Unutrašnjost crkve krasi raskošni ikonostas i vitraži, slike nekoliko poznatih slikara…
U crkvi su se, dugo godina, nalazile dve slike velikog formata slikara Paje Jovanovića (slika ’’Sveti Nikola spasava osuđenike’’ i slika ’’Sveta majka Angelina’’) ali su bile ukradene…. Nakon pronalaska slika poverene su Gradskom muzeju na čuvanje i danas se mogu tamo videti.
Zanimljivo je sa koliko entuzijazma, vere, ulaganja novca i fizičkog rada su tada ljudi pristupali gradnji tako velikih objekata i gradili su ih brzo, u proseku tri godine. Uzimajući u obzir materijale i mehanizaciju koju su tada imali (bolje reći koju nisu imali) zaista zaslužuju maksimalno poštovanje za posvećenost i požrtvovanost u izgradnji objekata koje su ostavili budućim generacijama. Tužno je to što te ’’buduće generacije’’ čine veoma malo u održavanju i obnavljanju tih velikih i značajnih objekata.
Crkva svetog Gerharda – katedrala u Vršcu
Ova rimokatolička crkva nikada nije bila katedrala ali je tako zovu zbog veličine i utiska koji ostavlja na vernike i posmatrače. Sagrađena je u gotskom stilu. Zidana je od 1860. do 1863. godine i jedan je od najreprezentativnijih objekata u Vršcu.
Nametnulo mi se pitanje: zašto je tako impozantna građevina sagrađena baš ovde? Pronalazim podatke da je pre gradnje ove crkve na istom mestu postojala crkva koja je bila dotrajala i morala se srušiti. Bogati vršački nemci skupili su novac za gradnju crkve prema njihovim potrebama. Fascinantan mi je to podatak jer crkva je izgrađena sredinom devetnaestog veka.
Šteta je što crkva nije svaki dan otvorena da može da se razgleda njena unutrašnjost, kako je oslikana, a oslikavali su je umetnici iz Beča, da se pogledaju vitraži, da se čuju orgulje…
Gradska kuća
Magistrat – gradska kuća u centru grada je spomenik kulture. Sagrađena je davne 1860. godine a obnavljana je nekoliko puta. Danas se u njoj nalaze prostorije opštine Vršac. Boje fasade ističu veličinu ovog objekta a park sa strane sa mnoštvom cveća jarkih boja dopunjuje ceo doživljaj.
Apoteka na stepenicama
Apoteka na stepenicama je prelepa barokna zgrada koja je namenski građena za apoteku. Jedina je očuvana apoteka u Vršcu na istoj lokaciji i sa spoljnim i unutrašnjim izgledom.
Danas je u sastavu gradskog muzeja i pod zaštitom je države kao istorijski spomenik. U njoj je smeštena prirodnjačka zbirka i postavka ’’Istorija zdravstvene kulture Banata’’ koja predstavlja i istoriju vršačkog apotekarstva (apotekarski predmeti, originalni mobilijar…).
U ovoj zgradi je 1784. godine otvorena prva apoteka u Vršcu pod zanimljivim nazivom ’’Kod spasitelja’’.
Trg Svetog Teodora Vršačkog
Trg Svetog Teodora Vršačkog, Vršac
Prostran trg u procesu obnavljanja u vreme mog boravka. Okružen je starim zgradama raskošnih fasada kojima je potrebna obnova. Sa obnovom fasada trg će dodatno bljesnuti.
Negde na sredini trga nalazi se stari krst od crvenog mermera. Postavljen je 1846. godine po narudžbi bogatog vršačkog trgovca Hadži Jovana Zajma i predstavlja njegov poklon gradu. Odmah pored nalazi se skulptura.
Na trgu, kuća broj 11, je kuća u kojoj je stvarao Jovana Sterije Popović koji je jedan od najznačajnijih srpskih pisaca. Dela: ’’Tvrdica’’, ’’Pokondirena tikva’’ … Kir Janja, Fema, Vinko Lozić… samo su neki od likova iz njegovih dela. Statua Vinka Lozića na trgu, veoma blizu njegove kuće, podseća da je Sterija rođen u Vršcu. Nedaleko od trga nalazi se Narodno pozorište ’’Sterija’’.
Gradski muzej
Osnovan 1882. godine u zgradi ’’Konkordija’’. Kako su se zbirke predmeta povećavale i muzej se proširivao. Danas pored obnovljene prve zgrade u sastavu muzeja su još dve susedne zgrade.
Prvi kustos bio je Feliks Mileker. Zahvaljujući njegovom predanom radu muzej je brzo imao impozantan broj značajnih i retkih predmeta. Rođen je u Vršcu, bio je publicista, istraživač, kustos, bibliotekar i učitelj. Objavio je oko 200 radova koji su značajni za proučavanje istorije Vršca ali i celog Banata. Male 73 monografije objavio je u periodu od 1921. do 1942. godine. Sam je napisao 59. To su monografije o istoriji, kulturnoj istoriji i životu u Banatu. Prikupljao je predmete za muzej tako što je organizovao arheološka iskopavanja i (sam u njima učestvovao) a određene predmete je otkupljivao od kolekcionara.
Zbirka etnološkog odeljenja muzeja obuhvata period od 18. veka do danas. U zbirci iz oblasti zanatstva nalaze se sačuvani predmeti iz oblasti prerade gline, grnčarija, obrade tekstila i kože… Tkanje je bilo razvijeno kao i svuda i tu su sprave za preradu vune i dovođenja do niti i tkanja. Pored sprava značajna je kolekcija ćilima, domaćeg platna, torbi, uzoraka veza i čipki.
Uz tkanje i vez značajne su narodne nošnje. Košulje, prsluci, marame, kape, kaputi, suknje, kecelje, pojasevi, svadbarski peškiri i mnogo toga ukrašeno vezom predstavljaju pravu lepotu ručnih radova.
Pavle Jovanović
Pavle Jovanović rođen je u Vršcu 1859. godine. Talenat za slikarstvo koji je imao razvijao je i nadograđivao školovanjem u Beču. Naravno, kada dođem u Vršac želim da vidim njegove slike jer ih ovde posmatram sa mnogo više emocija. Posmatranje slika ovog velikog majstora slikarstva, u njegovom rodnom gradu, ostala sam očarana njegovim talentom i umećem .
U Muzeju jedan deo posvećen je slikama i životu Pavla Jovanovića. Predstavnik je realizma i slikao je motive iz života, istorije, religije… Slike sa tematikom istorije: ’’Borba petlova’’, ’’Takovski ustanak’’… Bio je izuzetan portretista i naslikao je portrete mnogih značajnih ličnosti Mihajla Pupina, kralja Aleksandra Karađorđevića, cara Franje Josifa…
’’Vršački triptihon’’, nastala 1896. godine, čuvena je slika iz tri dela koja prikazuje najvažniju delatnost u Vršcu za koju je dobio priznanje u Budimpešti na izložbi.
Dve slike koje su se nalazile u Sabornoj crkvi (’’Sveti Nikola spasava osuđenike’’ i ’’Sveta majka Angelina’’) nakon krađe i njihovog pronalaska nalaze se u muzeju.
Okolina Vršca i Vršačke planine, vinogradi i vino, su priča za sebe. Nemci koji su naselili Vršac i okolinu u drugoj polovini 18. veka najzaslužniji su za razvoj vinogradarstva. Paja Jovanović je na slici ’’Vršački triptihon’’ ovekovečio baš ovu delatnost. O okolini sa vršačkom kulom, manastirima, vinogradarstvu u nekoj drugoj priči.
Vatromet boja na fasadama najvažnijih gradskih objekata i starih prizemnih kuća pravi je doček. Narandžasta, roze, jarko roze, bordo, žuta, plava, plavo-ljubičasta, zelena… Samo se smenjuju. Fasade se masovno obnavljaju i plene svojim izražajnim koloritom. Osvojile su me i one su broj jedan doživljaj Vršca. Za umetnike raj i lepota, za život uživanje.
Kibic pendžeri zaustavljaju dah. Veliki ili mali, ispupčeni, istureni manje ili više… Čine arhitekturu zgrada izuzetnom, jedinstvenom. U prošlosti su bili pokazatelji ’’bogatstva’’ vlasnika kuće. Obnavljaju se kao i fasade, farbaju raznim bojama i ostaju da traju kao nešto posebno. Daju jedinstven šarm ovom gradu i čine ga očaravajućim.
Zaustavljam se i divim toj lepoti, toj raskošnoj lepoti kuća u nizu. Svaka fasada sa spoljne strane je umetnost za sebe. A tek kapije! One su me tek osvojile, ne puštaju me da prođem pored njih tek tako. Zastanem i posmatram ih, svaka je sa posebnom dekoracijom. Prelepe su i inspirativne. Predstavljaju lepotu ručnog rada u drvetu. Skoro da mogu da vidim majstora kako radi i njegovu posvećenost svakom detalju.
Vršac je grad prepun istorije sa mnoštvom očuvanih raskošnih zgrada. Mnogo zanimljivih objekata me ”dodirnulo”, jednom rečju grad me očarao raskošnom arhitekturom i bojama.