Risovačka pećina predstavlja najveće arheološko nalazište u Evropi iz perioda starijeg kamenog doba (paleolita). Nalazi se ispod Risovačkog brda u blizini Aranđelovca.
Deo pećine koji je uređen za posetu dug je 187,5 metara, s obzirom da u pećini ima mnogo bočnih kanala pretpostavlja se da je mnogo duža. Zadivljujuće je kako je voda oblikovala mnogo pukotina različitih veličina (vertikalnih, kosih, vodoravnih).
Pećina je otvorena za posete 1987. godine. Preuređena je 2009. godine, tada je dodato dekorativno osvetljenje. Prilaz pećini je lepo uređen, na zelenim površinama ispred postavljene su kamene figure bizona i mamuta.
Ulaz u pećinu je pristupačan iako je oštećen tokom eksploatacije kamena.
Brdo Risovača ispod koga se nalazi Risovačka pećina
Na samom početku pećine u prirodnoj veličini nalaze se figure porodice pećinskog čoveka okupljene oko vatre. Vatra je dočarana na izuzetan način. Malo dalje su figure medveda i lava takođe u prirodnoj veličini. Danas u pećini živi dvadesetak slepih miševa.
Ljudi koji su živeli u Risovačkoj pećini živeli su u surovim uslovima i životni vek im je bio veoma kratak.
U poslednjoj najvećoj dvorani koja se zove ’’Dvorana risovačkog čoveka’’ nalazi se aparat za kalcifikaciju putem koga se demonstrira ubrzan nastanak pećinskih ukrasa – stalaktita i stalagmita. Baš u toj dvorani mogu se prepoznati sitni detalji koji asociraju na grožđe, cvetove, glavu lava, lice bebe… Snežna soba je mala niša koja se vidi iz ove dvorane i u njoj su ukrasi u obliku snežnih korala.
Vreme nastanka ovih pećinskih ukrasa meri se stotinama i hiljadama godina. U pećini se nalazi malo pećinskog nakita samo u pojedinim zonama. Pećina Risovača najznačajnija je po arheološkim iskopavanjima.
U njoj su pronađene kosti pećinskog medveda i drugih životinja koje su živele u pećini ili oko nje u ledenom dobu (pećinski lav i hijena, runasti mamut, stepski bizon, džinovski jelen…)
U Narodnom muzeju u Aranđelovcu nalazi se rekonstrukcija pećinskog medveda u prirodnoj veličini kao i kosti pronađene tokom iskopavanja.
Danas je pećina pravo blago u kojoj se mogu videti naslage stena koje su se formirale hiljadama godina.
Mermerni oniks, poludragi kamen izuzetne lepote, nalazi se u pećini, na njemu se vide slojevi koji su slagani vekovima. Pored mermernog oniksa u tragovima se nalazi i aragonit, mineral veoma redak u prirodi.
Pećina je zaštićena kao prirodno dobro od izuzetnog značaja.
U pećini nije dozvoljeno fotografisanje bez posebnog odobrenja. Možda je to i dobro jer svako doživljava lepotu ove pećine na svoj način. Definitivno je vredi posetiti.
Ulazak u pećinu moguć je samo u pratnji vodiča svakog dana od 9-17 časova. Ispred omanje kućice – suvenirnice u kojoj se kupuju karte nalazi se parking koji je besplatan za posetioce.